overschatten maatschappelijke gevolgen

Hoe komt dat nu, dat overschatten van de maatschappelijk gevolgen van nieuwe technologie? Dat heeft te maken met vertragingen tussen de verschillende fasen van de introductie van nieuwe technologie. Maatschappelijke innovatie doorloopt namelijk altijd een aantal fasen.

Het begint altijd met een uitvinding. Iemand bedenkt een manier waardoor er bijvoorbeeld meer bandbreedte beschikbaar komt tegen een lagere prijs, of meer opslagcapaciteit of een nog slimmer apparaat. Vervolgens ontdekt iemand anders dat zo’n nieuwe techniek ook op een nuttige manier kan worden toegepast. Iemand ontdekt bijvoorbeeld dat je een telegraaf kunt gebruiken om beurskoersen door te geven. Of iemand bedenkt dat je via computers ook e-mail kunt versturen. Dit is fase twee, de fase van de toepassingen. Tussen die twee fasen zit meestal een behoorlijke periode, van soms wel vele tientallen jaren. Dan volgt fase drie, de gebruikers moeten leren (en bereid zijn) om met die nieuwe toepassingen te werken. Dat vraagt vaak om nieuwe kennis en vaardigheden. In deze fase speelt wat men wel de Wet van Gewin, Gemak en Genot noemt. Dit is dan:

De Derde Wet van de Informatiesamenleving

Mensen gebruiken nieuwe technologie het liefst om te doen wat ze altijd al deden, maar alleen als het daardoor sneller, gemakkelijker of goedkoper wordt.

Nieuwe technologie wordt daarom alleen een succes als het niet meteen om nieuw gedrag vraagt maar wel meteen al een voordeel biedt. Dat verklaart bijvoorbeeld een deel van het succes van de mobiele telefoon. Bellen met je mobieltje lijkt toch wel erg op bellen met de vaste telefoon.

Dit betekent overigens niet dat het gedrag van mensen niet verandert door nieuwe technologie. Natuurlijk verandert dat wel, maar in eerste instantie lijkt het dan nog op bestaand gedrag. ICT verandert namelijk niet de aard van de menselijke behoeften. We blijven liefhebben, eten, reizen, kletsen, lezen, sporten, werken en zo verder. Alleen de manier waarop dat gebeurt, verandert door ICT geleidelijk aan wel. ICT biedt mogelijkheden die er eerst niet waren. Dankzij of door de mobiele telefoon veranderen zo de sociale omgangsvormen. Afspraken plan je tegenwoordig dankzij de mobiele telefoon heel anders. Onderweg kondig je je komst van te voren aan en je meldt het als je meer dan vijf minuten te laat bent. Voor de meeste jongeren is hun mobiel een ‘social device’ waarmee ze hun sociale netwerk bijhouden en monitoren. Zij (maar dat geldt ook voor veel ouderen) gebruiken hun mobieltje vooral om contact te houden met degenen om wie zij geven (en af en toe ook om te bellen). De mobiele telefoon sluit dus uitstekend aan bij bestaand menselijk gedrag en vervult een duidelijke sociale behoefte.

Na fase drie, de fase waarin mensen nieuwe technologieën al of niet oppakken, volgt nog een vierde fase. Dit is de fase van de cultuur, normen en waarden, de instituties, de organisaties, de wetten en de regels. Hier gaan de veranderingen het laatst en het traagst. Wetten en regels moeten worden aangepast en lopen net als normen en waarden altijd achter de ontwikkelingen aan.

Ontdekkingen en uitvindingen

Toepassingen

Gewin, gemak genot

Wet en regelgeving, normen

Dit vier-fasen-model maakt duidelijk waarom de sociale gevolgen van ICT, die begonnen met een technische uitvinding pas veel later worden vertaald in sociale veranderingen. Alleen toepassingen die aansluiten bij bestaand gedrag en die vallen onder de noemer, gemak, gewin, genot blijken succesvol. Vervolgens blijven de ‘oude’ instituties met hun gevestigde macht, maar ook de regels en wetten en ook de onderliggende normen en waarden zich nog een tijd lang “verzetten” tegen de veranderingen. We mogen de snelheid van de sociale ontwikkelingen daarom niet overschatten. Die sociale gevolgen zijn er wel degelijk en veranderen langzaam maar zeker ons hele wereldbeeld en onze hele maatschappijinrichting. Maar dat proces duurt langer dan we meestal verwachten en verloopt eerder evolutionair dan revolutionair. Dat brengt ons bij:

De vierde Wet van de Informatiesamenleving

Mensen onderschatten systematisch het tempo van exponentiële ontwikkelingen (zoals de prijsdalingen van bandbreedte, opslagcapaciteit en processorkracht), zij overschatten echter tegelijkertijd de maatschappelijke veranderingen die de nieuwe technologieën met zich mee zullen brengen.

Peter van der Wel (2002/2014)

PS: Vond u deze blog nuttig of interessant? Deel hem dan met uw Linkedin relaties, Twitter volgers, Facebook vrienden of mail hem door naar uw beste klanten, collega’s of vrienden. Naar iedereen die u een duwtje wilt geven om de geweldige kansen te benutten die de toekomst ons biedt.

PPS: Heeft u nog aanvullingen? Vragen? Wilt u reageren op dit artikel? Plaats u vraag, reactie of aanvulling in het tekstvak hieronder.

  
PPPS: Minstens 1x per maand stuur ik een blog zoals deze rond. Wilt u deze ook gratis ontvangen? Geef u dan hier op voor gratis toezending van mijn blogs.