In de jaren ‘70 van de vorige eeuw waren we doodsbang voor overbevolking. Bang dat we niet voldoende voedsel zouden kunnen produceren om iedereen te eten te geven. Volgens sommige voorspellingen zou de wereldbevolking groeien tot meer dan 25 miljard mensen.
Dat beeld bestaat nog steeds bij veel mensen. Maar sindsdien is de bevolkingsgroei snel gedaald. De wereldbevolking groeit nog wel, maar in een veel en veel lager tempo. We realiseren ons dat vaak niet, maar de groei komt tegenwoordig niet meer doordat er nog zoveel nieuwe mensen bijkomen maar omdat we gemiddeld steeds ouder worden. We leven steeds langer.
We realiseren ons vaak ook niet dat er minder kinderen worden geboren, dan nodig zou zijn om de wereldbevolking op het huidige peil te houden. Bijna overal liggen de geboortecijfers onder het vervangingsniveau. Dat wil zeggen dat er daar per vrouw minder dan 2,1 kind wordt geboren. Alleen in sub Sahara land en in enkele delen van Azië liggen de vruchtbaarheidscijfers nog boven het vervangingsniveau. Bijgaand wereldkaartje afkomstig uit the Economist laat dat duidelijk zien.
Alleen in de blauwe landen liggen de geboortecijfers nog boven het vervangingsniveau en zelfs daar zien we nu al een drastische daling optreden.
Waarom dalen de geboortecijfers nu wereldwijd? De belangrijkste reden is misschien wel een gestegen opleidingsniveau van de vrouw. Volgens een bekende wijsheid uit de ontwikkelingssamenwerking, zal een meisje voor elk jaar dat zij langer naar school gaat, later een kind minder krijgen. Maar er zijn nog andere verklaringen, bijvoorbeeld de toegenomen arbeidsparticipatie van vrouwen. Of de betere oudedagsvoorzieningen, waardoor ouders later niet meer zo afhankelijk zullen zijn van hun (klein)kinderen. En denk ook aan de toegenomen kosten van het grootbrengen van kinderen en de dalende inkomsten door het afschaffen van kinderarbeid.
Krimpende Bevolking, Groeiende Kansen?
De conclusie: de wereldbevolking groeit steeds langzamer en zal daarna (naar verwachting) gaan dalen. Naar verwachting, want niemand kan echt in de toekomst kijken. Bevolkingskrimp brengt een aantal onprettige nevenverschijnselen met zich mee. Vergrijzing, jongeren die helemaal geen gezin meer willen stichten, gezinnen met één kind, eenzaamheid. Maar is dat een probleem, die dalende bevolkingsomvang? Volgens sommige economen wel. Zij redeneren dat een krimpende bevolking ook zal leiden tot een krimpende economie. Maar dat is veel te kort door de bocht. Je zou ook kunnen beredeneren dat we dan met een kleinere bevolking onze schaarse middelen met minder mensen hoeven te delen.
Allerlei congestieverschijnselen zoals de vormen van vervuiling: horizonvervuiling, akoestische vervuiling, en licht- lucht- water- en bodemvervuiling zullen bij een verminderde bevolkingsdruk waarschijnlijk afnemen. Ook de druk op de voorzieningen zal bij een teruglopende bevolking afnemen. Denk aan de fileproblematiek of het beroep op onderwijs en allerlei overheidsdiensten.
Wanneer Minder Echt Meer Is
Het lijkt mij daarom vreemd om een laag geboortecijfer als een probleem te beschouwen. Het is prachtig dat de bevolking van de rijke landen begint te slinken tot een duurzaam niveau. Met minder mensen zullen we een kleinere impact hebben op onze planeet. Het lijkt me dat daar weinig mensen tegen zullen zijn. Maar dan moeten we wel loskomen van oude ideeën over de noodzaak te blijven groeien in bevolkingsaantallen.
De uitdaging is dan hoe we die daling goed kunnen begeleiden. Hoe voorkomen we leeftijdsdiscriminatie in een vergrijzende wereld? Hoe zorgen we er voor dat er voldoende zorg beschikbaar blijft voor een vergrijzende bevolking? Iemand moet straks ouderen helpen bij het doen van boodschappen, fysiotherapie geven en heupen vervangen. Hoe voorkomen we eenzaamheid als mensen langer in kleinere gezinnen blijven leven? Hoe gaan we om met immigranten uit kinderrijkere gebieden?
Krimp als Kans: Hoe Een Kleinere Bevolking Ons Leven Verbeteren Kan
En misschien nog wel belangrijker: hoe voorkomen we dat die daling op een rampzalige manier tot stand komt? Door oorlogen, hongersnoden, epidemieën, economische crises, klimaatrampen, onbeheersbare vluchtelingenstromen? Dat vraagt wel om bewust beleid. Dat lijkt me misschien wel de belangrijkste uitdaging voor de komende 30 jaar.
Peter van der Wel (12023)
PS: een toepasselijk lied van één van mijn abonnees. Orde Van De Dag
PPS: Stuur deze blog vooral door naar collega’s en vrienden! Kreeg u ’m zelf doorgestuurd? Abonneer u hier gratis
PPPS: Reacties zijn welkom. U kunt ze mailen naar mijn mailadres.
