Ja, natuurlijk heb ook ik, zitten spelen met ChatGPT, de nieuwe chatbot. En natuurlijk heb ik ook met interesse de reacties op deze chatbot gevolgd. Zoals te verwachten, liepen die uiteen van ernstig bezorgd tot extreem enthousiast. Van een pleidooi in de NRC om het gebruik van ChatGPT aan banden te leggen, “omdat we regelrecht op een informatie Apocalyps afsteven” en “we er als samenleving totaal niet op zijn voorbereid”, via zorgen over studenten die voortaan hun essays zullen laten schrijven door ChatGPT en docenten die dat dan niet in de gaten zouden hebben, tot aan de voorspelling dat we binnenkort al ons schrijfwerk aan dit soort machines kunnen uitbesteden.
Dan nu mijn eigen ervaringen. Ik heb ChatGPT op allerlei manieren getest. Allereerst wil ik opmerken dat zulke chatbots niet echt nieuw zijn. Al jaren worden ze gebruikt om bijvoorbeeld sportnieuws en economisch nieuws te verslaan. Maar ChatGPT is weer een stapje, nee, een flinke stap verder. Wat heb je nu aan ChatGPT? Vergeleken met eerdere chatbots, kun je nu echt in gewoon Nederlands met deze bot communiceren. Sterker nog, ook in vele andere talen, bijvoorbeeld Fins of Urdu. ChatGPT is dan ook meteen een geweldige vertaalmachine, beter dan het welbekende Google Translate en ook beter dan het door veel deskundigen hoog gewaardeerde DeepL.
Dan het gebruik als tekstschrijver. Je kunt ChatGPT inderdaad vragen om een essay of een blog te schrijven van een willekeurige lengte over (bijna) elk willekeurig onderwerp en ChatGPT levert de gewenste tekst op maat. Een essay over bijvoorbeeld het nut van futurologie. Dat volgens ChatGPT overigens een uitstekend middel is om betere beleidsbeslissingen te nemen op vele terreinen. Of over de relatie tussen geluk en filosofie of tussen dierenwelzijn en het klimaat. En om dan even bij mijn vak te blijven; je kunt ChatGPT bijvoorbeeld ook vragen om verschillende scenario’s te ontwikkelen over de positie van China in de wereld in het jaar 2040.
Deze werkstukken zijn dan niet alleen goed geformuleerd, maar ze zijn ook redelijk volledig. Ze zijn wel een beetje saai geschreven, maar je kunt ChatGPT dan weer wel vragen om een tekst te herschrijven in de stijl van een bekende auteur, zoals Jane Austen of John Grisham. Maar inhoudelijk blijft de tekst dan nog steeds wat middelmatig, niet echt spannend, teveel de grootst gemene deler van wat je ook op internet kunt vinden. En soms maakt ChatGPT ook nog eens echte blunders en verwart bijvoorbeeld de filosofen Locke en Hobbes. Het programma “weet” namelijk niet echt wat het opschrijft. Het combineert en reproduceert alleen maar de bestaande teksten die het ooit van internet heeft afgehaald.
Kortom ChatGPT is dus een prachtig hulpmiddel om standaardteksten te laten schrijven, zoals klachtenbrieven, beleidsadviezen, rapporten van adviesbureaus, opstellen voor school enzovoort. ChatGTP is ook een krachtig hulpmiddel voor teksten voor intern gebruik, waarbij de stijl er niet zo toe doet. Je kunt ChatGTP bijvoorbeeld gebruiken als ‘advocaat van de duivel’. Bijvoorbeeld als je snel de vijf belangrijkste argumenten voor of tegen XXX” wilt hebben of als je snel wilt inventariseren wat ‘men’ vindt van iets. Die laatste toepassing is ook interessant voor een futuroloog, bijvoorbeeld bij die vraag naar scenario’s voor China in 2040. Dat antwoord was erg ‘gemiddeld’. Wil je een ‘gedurfd’ scenario, dan zul je toch echt een professional moeten inschakelen.
Toch blijft er ook bij die standaardteksten nog steeds een mens nodig. Allereerst om de opdracht zodanig te formuleren dat ChatGTP ook echt de uitvoer levert die je wilt. En ten tweede om die uitvoer daarna te controleren op eventuele inhoudelijke blunders en soms ook om de tekst op te schonen. Soms staan er namelijk bijna letterlijke herhalingen in de tekst. Maar ChatGPT schrijft dus nu al beter dan de gemiddelde Nederlander en heeft ook veel meer ‘kennis’ in huis dan de gemiddelde Nederlander. Of beter geformuleerd: ChatGTP kan over veel meer onderwerpen samenhangende en goed leesbare teksten produceren.
Iets soortgelijks geldt overigens ook voor de zusjes en broertjes van ChatGPT die beeld of muziek produceren. Dalle-e2 (het broertje van ChatGPT) werkt op dezelfde manier. Je typt een opdracht in, bijvoorbeeld “maak een fotorealistische weergave van een kameel die golf speelt of maak een afbeelding van een huis met zonnepanelen in de stijl van Van Gogh” en Dall-e produceert een veel mooiere afbeelding dan ik ooit zelf zou kunnen maken. En waarschijnlijk ook mooier dan de gemiddelde Nederlander zou kunnen maken. (De foto bij deze blog is gemaakt door Dall-e2) Op dezelfde manier componeert de muziekbot ‘Flowmachines’ op aanvraag muziek in elke gewenste stijl en voert deze ook meteen nog voor je uit ook. En ook dit veel beter dan ik dat ooit zal kunnen.
Deze bots ontlenen alle drie hun vaardigheid aan het opslorpen van een enorme hoeveelheid muziek, afbeeldingen en teksten van internet. Dat brengt mij dan bij de vraag wat er met ons gaat gebeuren als we steeds meer gebruik gaan maken van zulke hulpmiddelen(en van hun nog weer verder verbeterde opvolgers. Op het eerste gezicht komen we dan in een waar artistiek paradijs. Als ChatGTP nu al tot zulke dingen in staat is, dan kunnen we straks vast op afroep beschikken over de prachtigste splinternieuwe teksten in de stijl van Victor Hugo of Leo Tolstoj of noem maar op. En niet alleen prachtige nieuwe teksten maar ook nieuwe beelden en muziek, gemaakt door steeds betere bots in elke gewenste stijl en soort. En voor de mensen die dan toch blijven hechten aan kunst gemaakt door een ‘echt’ mens, zijn er dan vast nog wel uitgevers en kunstenaars die aan computer gegenereerde teksten, beelden en composities een vleugje menselijke (schijn)betrokkenheid willen verlenen. De computer als de perfecte ‘ghostwriter’, componist of videokunstenaar.
Dat brengt mij dan bij de haast filosofische vraag of machines wel echt in staat zijn om de gedachten en gevoelens van echte mensen weer te geven. Ik vermoed van wel. Ze hebben immers toegang tot de gehele wereldliteratuur en kunnen het totaal van alle geestes- en sociale wetenschappen raadplegen. Ik zie geen reden waarom een machine die meer belezen is dan ik, meer beelden heeft waargenomen dan ik en meer muziek kent dan ik, niet een versie van de wereld zou kunnen produceren die ik rijker en overtuigender vind dan mijn eigen versie.
Maar zo’n softwareprogramma kan kennelijk taal, beelden en muziek produceren zonder te weten waar het overgaat. En dat brengt me bij de vraag: wat is taal dan? En wat is betekenis? Wat is het wezen van betekenis? Geven wij als ontvanger van de woorden, beelden en geluiden die betekenis? En de zender? Is het medium dan volledig neutraal?
En dan is er nog een vervolgvraag. Die machines ontlenen hun vaardigheid aan het ‘opslorpen’ van enorme hoeveelheden, teksten, beelden en muziek. Als wij vervolgens die nieuwe beelden en teksten ook weer op internet plaatsen, wordt die ‘trainingsset’ steeds meer computer gegenereerd. In plaats dat die machines dan taal en beelden gebruiken die door mensen zijn gemaakt, gaan wij mensen dan steeds meer taal en beelden gebruiken die door machines zijn gemaakt.
En waarom zouden die machines zich dan beperken tot menselijke taal? Ze zullen ook in staat zijn taal te ‘vertalen’ tussen mensen en andere dieren. Dat zal dan leiden tot gesprekken tussen mensen en andere dieren. Iets wat we misschien altijd al wel hebben gewild, maar ik vraag me af wat dat zal betekenen voor de manier waarop wij nu met de andere dieren omgaan.
Kortom: ChatGTP is weer een belangrijke stap voorwaarts in het automatisch kunnen produceren van inhoudelijke teksten, maar we zullen nog moeten leren daarmee om te gaan. Dat geldt dan niet alleen voor sectoren als onderwijs, beroepsleven en kunst en cultuur, maar ook voor ons totale menszijn. Blijven wij wel mens als we leven in wereld waarin teksten, beelden en muziek steeds meer door computers zijn bedacht en steeds minder door mensen? En de meest wezenlijke vraag voor mij persoonlijk: hoe kunnen we er voor zorgen dat die wereld een steeds betere wereld wordt?
Peter van der Wel (12022)
PS: Stuur deze blog vooral door naar collega’s en vrienden! Kreeg u ’m zelf doorgestuurd? Abonneer u hier gratis
PPS: Wilt u steeds als eerste mijn nieuwste blog ontvangen? Geef u hier op voor gratis toezending
