De geschiedenis herhaalt zich niet, maar rijmt wel
Er was een tijd – nog geen eeuw geleden – waarin miljoenen mensen blindelings een leider volgden die hen grootheid beloofde. Hij wees naar vijanden, naar minderheden, naar intellectuelen, en zei: “Zij zijn het probleem. Volg mij, en alles komt goed.” Het verhaal is bekend. Toch lijken we het steeds opnieuw te moeten vertellen.
De Amerikaanse politicoloog en historicus Lawrence Britt bestudeerde in 2003 de overeenkomsten tussen fascistische regimes uit de 20e eeuw: Hitler, Mussolini, Franco, Pinochet, Suharto. Zijn conclusie? Hoewel elk regime zijn eigen context had, deelden ze veertien opvallende kenmerken. Kenmerken die, stuk voor stuk, als waarschuwingslichten dienen voor elke democratie. Ook de onze.
Hieronder vind je zijn lijst, vertaald naar het Nederlands en voorzien van een korte toelichting.
1. Sterk en aanhoudend nationalisme: Vlaggen, volksliederen, patriottisme – op zich onschuldig. Maar wanneer nationalisme de bovenhand krijgt, wordt het ‘wij tegen zij’.
2. Minachting voor mensenrechten: Foltering, verdwijningen, censuur of het bagatelliseren van mensenrechten: het begint vaak subtiel. Met uitzonderingen. Voor veiligheid. Of “onze waarden”.
3. Zoeken naar vijanden als bindmiddel: Een samenleving zonder gemeenschappelijk ideaal? Dan biedt een gemeenschappelijke vijand uitkomst: migranten, kritische media, “de elite”, queers.
4. Oppermacht van het leger: Een militair apparaat dat verheerlijkt wordt, vaak met een flink deel van het nationale budget. Soldaten boven leraren.
5. Wijdverbreid seksisme: Vrouwen worden teruggeduwd in traditionele rollen. Rechten die bevochten zijn, worden herzien of afgeschaft.
6. Gecontroleerde massamedia: Kritische journalistiek wordt ondermijnd, genationaliseerd of vervangen door propagandakanalen.
7. Obsessie met nationale veiligheid: Iedere afwijking wordt gezien als een bedreiging. Angst regeert – en rechtvaardigt steeds verdergaande maatregelen.
8. Nauwe band tussen religie en regering: Scheiding van kerk en staat vervaagt. Godsdienst wordt een politiek instrument.
9. Bescherming van de macht van het bedrijfsleven: Grote bedrijven krijgen privileges. Wetten worden aangepast in hun voordeel. Belastingontwijking wordt oogluikend toegestaan.
10. Onderdrukking van vakbonden: Arbeiders die hun stem laten horen worden verdacht gemaakt, monddood gemaakt of simpelweg verboden.
11. Minachting voor intellectuelen en de kunst: Kunst wordt ‘elitair’ genoemd. Wetenschap wordt verdacht gemaakt. Er is maar één waarheid: die van de leider.
12. Obsessie met misdaad en straf: Zware straffen, meer politie, meer opsluiting. Criminaliteit is hét politieke issue – en altijd ‘de schuld van de ander’.
13. Vriendjespolitiek en corruptie: Posities worden vergeven aan vrienden, loyale volgers en zelfs familie. Integriteit wijkt voor loyaliteit.
14. Vervalste verkiezingen: Stemmen tellen niet écht. Kiesstelsels worden aangepast, tegenstanders uitgesloten, uitslagen betwist, maar de schijn van democratie moet in stand worden gehouden.
Waarom deze lijst ertoe doet
We leven in een tijd waarin democratie onder druk staat. Niet alleen ver weg, maar ook dichtbij. De veertien kenmerken van Britt zijn geen verleden tijd. De geschiedenis herhaalt zich nooit letterlijk, maar wel in een of vorm, ze rijmt wel.
Democratie is geen vanzelfsprekendheid. Ze vraagt onderhoud, dialoog, tegenmacht, nuance. De geschiedenis waarschuwt ons. Niet om bang te maken – maar om wakker te blijven.
Wat kun jij doen?
De belangrijkste instantie in een democratie ben jijzelf. De gewone burger. Aan jou de plicht je in te zetten voor onze rechtstaat en onze democratie.. Blijf kritisch. Stel vragen. Ga stemmen. Steun de rechtsstaat. En misschien wel het belangrijkste: spreek je uit als je ziet dat een van deze waarschuwingslichten op rood springt. Ook als dat misschien wel ten koste gaat van inkomsten, je loopbaan, vriendschappen.
Want het begint nooit met een dictatuur.
Het begint met kleine stapjes, die normaal lijken.
Peter van der Wel (12025)
Leer toekomstgericht denken in het webinar Toekomstverkennen in 1,5 uur
Wil je zelf concreet aan de slag met toekomstverkennen? Binnenkort geef ik weer een Webinar Toekomstverkennen. Bereid je voor op de toekomst en neem een strategische voorsprong! Klik hier voor meer info
PS: Ben je het eens met de boodschap van deze blog? Post hem op de socials en/of stuur hem door naar een collega of vriend waarvan je denkt dat ze hem ook interessant zullen vinden! Kreeg je ’m zelf doorgestuurd? Abonneer je hier gratis op nieuwe blogs.
PPS: Reacties zijn welkom. Je kunt ze mailen naar mijn mailadres.
