Drie futurologen zetten grote vraagtekens bij de methodiek en de uitkomsten van een zojuist verschenen rapport over de toekomst van Nederland.
Het Centraal Planbureau (CPB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) kwamen op 1 december j.l. naar buiten met een gezamenlijke Toekomstverkenning Welvaart en Leefomgeving 2030 – 2050. In deze toekomstverkenning presenteren ze 2 scenario’s. Deze scenario’s steunen op enkele cruciale aannames. De planbureaus baseren hun scenario’s namelijk alleen op bestaand overheidsbeleid en op voorgenomen maatregelen waarvan de uitvoering vrijwel zeker is.
“Rustige scenario’s”
Systeemveranderingen op welk terrein dan ook zijn bewust niet meegenomen. Ook met doorbraakinnovaties in de periode tot 2030 en zelfs tot 2050 houden zij daarom geen rekening. Daarmee komen zij op wat zij zelf ‘rustige’ scenario’s noemen. Een ‘laag’ scenario met 1% economische groei en een gematigde bevolkingsgroei en een ‘hoog’ scenario met 2% economische groei en een forsere bevolkingsgroei.
“Kodak syndroom”
Deze werkwijze doet sterk denken aan het Kodak-syndroom. Kodak was een bedrijf met een marktwaarde van meer dan 28 miljard dollar en was indertijd marktleider op het gebied van de analoge fotografie. Maar de leiding van het bedrijf had geen oog voor de opkomst van de digitale fotografie die nota bene door Kodak zelf was uitgevonden. Zij achtten het onwaarschijnlijk dat consumenten belangstelling zouden hebben voor de in die tijd inderdaad nog primitieve digitale camera’s. In 2012 ging Kodak failliet juist door de komst van de digitale fotografie.
Systeem veranderingen
Wie om zich heen kijkt ziet overal (technologische) ontwikkelingen die tot systeembreuken kunnen leiden. Duurzame energievoorziening via zonnecellen bijvoorbeeld ontwikkelt zich al meer dan 40 jaar exponentieel. Als dat zo doorgaat zullen consumenten binnen 10 jaar zelf al hun elektriciteit opwekken. En wat zal dat betekenen voor de geopolitieke verhoudingen als we niet meer afhankelijk zijn van fossiele energiebronnen? Of neem onze mobiliteit. Een van de scenario’s van een andere publieke denktank, het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid van het ministerie van Infrastructuur & Milieu, wijst op de mogelijkheid van volledig geautomatiseerd autorijden. Als dat wordt gecombineerd met de opkomende deeleconomie kom je in een scenario terecht waarin de wereld van autorijden en het openbaar vervoer er totaal anders uitziet. Of neem 3D-printing.
Socio-economische gevolgen?
Wat betekent het als consumenten zelf voedsel, gebruiksvoorwerpen of zelfs apparatuur gaan printen? Hoe zal een circulaire economie er uit gaan zien als we steeds minder weggooien en steeds meer opnieuw gebruiken? Hoe moet je als overheid dan nog belasting heffen als mensen steeds meer zelf gaan produceren? Dat alles blijft in de CPB/PBL-scenario’s expliciet buiten beschouwing. Zoals zij zelf aangeven is dat een bewuste keuze. Ze kiezen bewust voor twee “beleidsarme” scenario’s. Zelfs de belastingdruk zal in hun scenario’s de komende decennia niet veranderen.
Gevaarlijk
Deze scenario’s zijn niet zonder gevaar. Ze suggereren een voorspelbare en rustige toekomst. Het gevaar is levensgroot dat overheden en andere organisaties zich bij hun toekomstplannen zullen laten leiden door deze 2 ‘rustige’ scenario’s. Dat zou handelen zijn, zoals de directie van Kodak indertijd. Want we weten nu al zeker dat we de komende jaren opnieuw systeembreuken mogen verwachten. Hoe die precies uit zullen pakken op de sociale, economische en politieke systemen is een tweede. Langere termijnvoorspellingen in complexe sociale systemen blijken steeds opnieuw uiterst onbetrouwbaar. Maar het denken vanuit systemen helpt wel om je voor te bereiden op kantelingen in het systeem. Het helpt vroege signalen te herkennen vanuit een ander systeemperspectief en daarmee helpt het voor te sorteren op veranderingen in de maatschappij als socio-technische systeem. Wat dat is wat we zeker weten. Er komen grote veranderingen aan. Prepare for a rough ride.
Jan Nekkers, Wim de Ridder en Peter van der Wel
NB: Dit is de originele tekst van het artikel dat op 2 december 2015 verscheen in de NRC en de NRC Next. De iets aangepaste tekst uit de krant vindt u hier: http://www.nrc.nl/next/2015/12/03/wees-niet-weer-kodak-1563523
