Klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, milieuvervuiling, uitputting van natuurlijke hulpbronnen: de problemen zijn bekend. Om nog maar te zwijgen van gewapende conflicten, zelfs oorlogen, extreme armoede en hongersnoden. Maar hoe komt het dat we hier zijn beland? En belangrijker nog: hoe komen we hieruit?
Een kleine groep trekt aan de touwtjes
De kern van het probleem zit in een extreme concentratie van macht, geld en kapitaal bij een kleine groep machtshebbers. Bij superrijke ondernemers en kapitaalbezitters in het rijke Westen en in minder democratische streken ook bij politieke machtshebbers, staatshoofden, dictators en autoritaire leiders
Deze kleine elite heeft maar één doel: hun positie beschermen. En daarvoor gebruiken ze alle middelen die ze hebben. Ze beïnvloeden wetten en regels rechtstreeks via hun politieke connecties of via hun lobby’s. Ze bepalen wat we horen, zien en denken via hun controle over de media, via bewuste desinformatiecampagnes en in sommige landen zelfs door repressie en onderdrukking.
In sommige landen is deze macht heel zichtbaar, denk aan het Syrië van Assad, Saoedi-Arabië, China en Rusland, in andere landen gebeurt dat minder openlijk, denk aan Hongarije en de VS, en zelfs in ons land gebeurt dat achter de schermen door lobbyorganisaties zoals VNO-NCW en steun aan politieke partijen die economische groei en ondernemers belangen stellen boven duurzaamheid en (mondiale) rechtvaardigheid, zoal de VVD, PVV en BBB.
Deze kleine groep superrijken, oligarchen en politieke machthebbers, is meester in het afleiden van onze aandacht. Wij worden zoet gehouden met een goed gevulde koelkast en af en toe inspraak via verkiezingen. Intussen gaan zij door met wat zij altijd al deden: het beschermen en liefst zelfs vergroten van hun rijkdom en macht.
Een schadelijk voorbeeld: luxe als norm
Het gedrag van deze superrijken is niet alleen onrechtvaardig naar de rest van de wereld, het is ook schadelijk. Ze leven een leven van overdaad: privéjets, megajachten, landhuizen. Dit wordt gepresenteerd als het ultieme succes, maar het heeft een enorme ecologische voetafdruk.
Wat nog erger is: dit gedrag zet een norm. Het laat ons geloven dat status en geluk gekoppeld zijn aan bezit. De rest van de samenleving probeert mee te doen, misschien niet met een privéjet en een privé eiland, maar dan wel met een ‘welverdiende’ luxe vakantie naar een verre bestemming.
De media spelen het spel mee
De controle van deze groep stopt niet bij hun eigen consumptiegedrag. Zij bepalen ook voor een groot deel wat wij als maatschappij belangrijk vinden. Kritische geluiden over consumptie, duurzaamheid of machtsconcentratie worden gebagatelliseerd of weggedrukt. Media, voor een groot deel in handen van dezelfde elites, versterken hebzucht, individualisme en daarmee de status quo. Zelfs desinformatiecampagnes worden ingezet om hervormingen te vertragen. Intussen worden groene initiatieven als onhaalbaar, lastig, duur of zelfs naïef neergezet.
De oplossing: een economie van het genoeg
Er is een alternatief: een economie die niet draait om méér, maar om genoeg. Zoals Gandhi ooit zei: “Er is genoeg voor ieders behoefte, maar niet voor ieders hebzucht.” De transitie naar een rechtvaardige economie vraagt om moedige keuzes. Er zijn drie belangrijke stappen nodig:
- De macht eerlijker verdelen: De invloed van de elite verkleinen, door de al te hechte banden tussen bedrijfsleven en overheid door te knippen, meer transparantie in beleid en politieke hervormingen waarbij de macht niet meer ligt bij een kleine groep ultra-rijken.
- Een nieuwe definitie van geluk: Materialisme en individualisme maken ons niet echt gelukkig. Succes moet niet worden afgemeten aan bezit, maar aan ieders bijdrage aan de samenleving.
- Moedige leiders: Mensen die het lef hebben om de status quo te doorbreken en een nieuwe koers uit te zetten.
De toekomst: meer voor enkelen of genoeg voor iedereen?
Wat betekent dit in de praktijk? De centrale vraag wordt dan: waar zetten we onze productiecapaciteit vanaf nu voor in? Voor nog meer rijkdom voor de superrijken, de multi-multi-miljairdairs? Of voor een eerlijke verdeling van welvaart voor ons allen? Voor beter onderwijs, betere zorg, meer natuur en verduurzaming van onze productie en consumptie?
De uitdaging is groot, maar ook het belang. Nu stevenen we met zijn allen af op onomkeerbare klimaatveranderingen, met de bijbehorende problemen, nog meer oorlogen om schaarse grondstoffen en nog meer repressie en onvrijheid.
En de kans is er. We weten nu wat de oorzaken van de problemen zijn en wat daaraan te doen. Het is tijd om de economie van het genoeg te omarmen, macht eerlijker te verdelen en onze samenlevingen opnieuw te definiëren rondom duurzaamheid en rechtvaardigheid.
De toekomst ligt in onze handen. De vraag is alleen: durven we anders te denken en te handelen?
Macht houdt ons gevangen,
hebzucht vult de rijke hand,
aarde raakt leeg.
Peter van der Wel (12024)
PS: Stuur deze blog vooral door naar collega’s en vrienden! Kreeg u ’m zelf doorgestuurd? Abonneer u hier gratis
PPS: Reacties zijn welkom. U kunt ze mailen naar mijn mailadres.
PPPS: deze blog is net als de illustratie vervaardigd met ondersteuning van AI
