Er zijn meerdere lagen van antwoord op die vraag. Hieronder zet ik enkel belangrijke oorzaken op een rij, gegroepeerd in vijf domeinen:
1. Cognitieve beperkingen: we denken in het bekende
- Status quo-denken: Mensen en instituties zijn gewend aan bestaande systemen; die geven schijnzekerheid.
- Korte-termijnfocus: De menselijke geest is evolutionair ingesteld op onmiddellijke beloning, niet op langetermijneffecten.
- Complexiteitsoverbelasting: Systeemdenken is moeilijk. Mensen kiezen liever eenvoudige verhalen, zelfs als die minder kloppen.
2. Institutionele inertie: systemen houden zichzelf in stand
- Politieke prikkels: Democratische systemen belonen korte termijn (verkiezingen, budgetten), niet intergenerationele rechtvaardigheid.
- Economische belangen: Grote bedrijven, financiële instellingen en sommige overheden zijn gebaat bij groei en status quo.
- Beleidsfragmentatie: Ministeries, budgetten en wetten zijn meestal silo-georganiseerd — juist wat systeemverandering blokkeert.
3. Culturele frames: wat we vanzelfsprekend vinden
- Groei als geloof: Economische groei is diep verweven met moderniteit, vooruitgangsideaal en nationale trots.
- Mensbeeld van schaarste en competitie: Veel beleid en modellen zijn gebouwd op wantrouwen, niet op vertrouwen en samenwerking.
- Technocratische taal: De dominante taal is abstract, cijfermatig en vaak ontoegankelijk voor het brede publiek.
4. Medialogica en ideologie
- Mainstream media versterken angst of cynisme: Negatief nieuws verkoopt, complexe ideeën niet.
- Politieke framing: Alternatieve economische modellen worden vaak afgedaan als ‘idealistisch’ of ‘onrealistisch’.
- Gebrek aan zichtbare voorbeelden: Zolang alternatieven marginaal blijven, blijven ze onzichtbaar.
5. Emotionele en spirituele redenen
- Verliesangst: Systeemverandering roept bij velen het gevoel op iets te moeten opgeven.
- Zin- en identiteitsvragen blijven onbenoemd: We hebben weinig ruimte gecreëerd voor gesprek over wat écht telt: waartoe leven we, waartoe organiseren we economie?
Conclusie
We kiezen (nog) niet allemaal voor meer menselijkheid, rechtvaardigheid en duurzaamheid omdat het dominante systeem zowel cognitief, institutioneel als cultureel verankerd is — en omdat verandering moed, verbeeldingskracht en coördinatie vraagt.
Maar dat betekent niet dat het niet mogelijk is. Integendeel:
Zodra het nieuwe verhaal overtuigender wordt dan het oude, kantelt het vanzelfsprekende.
