Het idee was zo simpel. Na de jaren 70 moesten we af van de “bemoeizuchtige overheid”. De markt zou het beter kunnen. Vraag en aanbod zouden als een soort onzichtbare hand alles in goede banen leiden. Én goedkoper, efficiënter en slimmer. Maar nu, met de rook van decennia vol blind vertrouwen in de markt nog in onze ogen, beginnen we het grote plaatje te zien. En dat plaatje is verre van fraai.
Klimaatcrisis: de prijs van goedkope energie We lieten energie over aan de markt. De markt koos goedkoop, de markt koos fossiel, en de markt koos winst. Het gevolg? Een planeet die langzaam stikt. Global warming is geen ongelukje, het is een logisch gevolg van laissez-faire-beleid. Europa scherpt wel klimaatregels aan, maar dat doen we nog te laat en te voorzichtig.
Hoe zou het anders kunnen? Overheden hadden strenger moeten sturen. Geen bureaucratische molens, maar heldere regels die marktspelers dwingen te innoveren in plaats van uit te stellen. Maar dit vraagt ook politieke moed: leiders moeten eerlijk zijn over de uitdagingen, maar vooral ook de voordelen van de groene transitie zichtbaar maken voor burgers.
Ongelijkheid en populisme: de ontzieling van arbeid We lieten handel en industrie over aan de markt. Het resultaat was de opkomst van China als economische grootmacht en een vooral financieel gedreven bedrijfsleven. Winkels en gemeenschapsvoorzieningen verdwenen, fabrieken verhuisden naar Azië en hordes arbeidsmigranten gingen aan het werk in de tuinbouw, de slachterijen en de logistiek. De werkende klasse, ooit de motor van vooruitgang, voelde zich genegeerd en bedrogen. En wat doen mensen als ze zich verraden voelen? Ze kiezen voor radicale verandering. Zo kregen we Trump. Zo kregen we Wilders. Zo groeide het populisme.
Populistische partijen blokkeren voortdurend nieuwe initiatieven met beloftes om “alles bij het oude” te houden, terwijl ze de echte problemen negeren. Hoe doorbreek je dat? Door concrete, zichtbare oplossingen te bieden. Neem het Scandinavische model: geen starre bureaucratie, maar actieve overheden die samen met bedrijven en vakbonden nieuwe banen creëren. Werkzekerheid is daar geen belofte, maar een praktijk.
Big Tech: van vrijheid naar verslaving We lieten informatietechnologie over aan de markt, en we kregen Big Tech. Bedrijven die onbetamelijk veel geld verdienen door onze aandacht zo lang mogelijk vast te houden. Via algoritmes en psychologische trucs (dark patterns) zijn we een wereld van schermverslaving, nepnieuws en polarisatie ingezogen. En de gevolgen zijn niet te missen: een ongezonde samenleving, versplinterd en moe.
Europa probeert nu via regelgeving zoals de GDPR en de Digital Services Act bij te sturen, maar ook hier stuit verandering vaak op weerstand. Techreuzen lobbyen intensief en populisten framen regels als “onnodige bemoeizucht”. De oplossing? Transparante communicatie. Laat burgers begrijpen dat slimme regels geen innovatie tegenhouden, maar juist bescherming en vooruitgang bieden.
De les: de markt heeft grenzen nodig Het is makkelijk om achteraf te roepen dat het anders had gemoeten. Maar er is één harde les die we niet meer mogen vergeten: de markt is geen god. Hij lost niet alles op. Zonder duidelijke grenzen en sturing, zal de markt net zo goed vernietigen als vooruitgang brengen. Klimaat, werk, technologie: stuk voor stuk vragen ze om een overheid die keuzes durft te maken.
Populisme maakt die keuzes moeilijker, maar niet onmogelijk. Succesvol beleid draait om daadkracht, transparantie en het zichtbaar maken van resultaten. Niet meer praten over grote visies alleen, maar vooral veel kleine successen boeken die mensen direct merken. Europa biedt hier een hoopvol voorbeeld. Niet met meer bureaucratie, maar met slimmere, gerichte regels die een balans zoeken tussen markt en maatschappij. Klimaatbeleid dat heldere doelen stelt, arbeidsbeleid dat zekerheid biedt en technologiebeleid dat burgers beschermt.
Laten we die koers verder uitbouwen. De rekening van het marktdenken is gepresenteerd. Het is nu aan ons om deze te betalen én om een nieuwe koers te bepalen. Een koers waarin de overheid niet bang is om in te grijpen als ons gezamenlijk belang op het spel staat. Want als we iets geleerd hebben, is het dit. Als we alles aan de markt overlaten, laat de markt ons uiteindelijk alleen achter.
De markt roept luid toe,
De aarde huilt,
Hoopt zweeft in de lucht.
Peter van der Wel (12024)
PS: Vond je deze blog interessant? Stuur hem dan door naar collega’s en vrienden waarvan je denkt dat ze hem ook lezenswaard zouden vinden! Kreeg je ’m zelf doorgestuurd? Abonneer je hier gratis
PPS: Reacties zijn welkom. Je kunt ze mailen naar mijn mailadres.
