Stel je voor: je loopt door een prachtig bos en plukt een appel van een boom. Op dat moment komt er iemand aanrennen die roept: “Wacht! Die appel is intellectueel eigendom. Ik had bedacht dat bomen appels kunnen laten groeien, en dus moet je mij betalen!”
Klinkt absurd? Dat is precies hoe intellectueel eigendom (IE) in de praktijk werkt. Ideeën, kennis en creativiteit worden vastgezet achter juridische muren, met patenten, auteursrechten en handelsmerken als wachttorens. In plaats van innovatie te bevorderen, maakt het systeem van intellectueel eigendom de wereld minder vrij, minder creatief en minder vooruitstrevend.
1. Ideeën willen vrij zijn
Elke grote sprong in de menselijke geschiedenis kwam voort uit gedeelde kennis. Newton bouwde voort op Kepler en Galileo, Tesla verbeterde de ideeën van Edison (en deed het gratis!), en het internet werd groot omdat ingenieurs wereldwijd hun kennis deelden. Maar als intellectueel eigendom toen al zo streng was als nu, zouden we misschien nog steeds met ganzenveren schrijven, omdat de balpen gepatenteerd was.
Patenten en auteursrechten maken kennis tot een bezit, terwijl ideeën in wezen geen eigendom zouden moeten zijn. Een idee is geen fysieke grondstof die opraakt als iemand anders het gebruikt. Sterker nog, hoe meer mensen het gebruiken, hoe waardevoller het wordt.
2. Intellectual property remt innovatie
De paradox van intellectueel eigendom is dat het wordt gepresenteerd als een middel om innovatie te stimuleren, terwijl het juist innovatie verstikt. Grote bedrijven stapelen patenten op als wapenarsenaal, niet om te creëren, maar om concurrenten tegen te houden.
- Medicijnbedrijven patenteren cruciale geneesmiddelen, waardoor levensreddende behandelingen te duur blijven voor miljoenen mensen.
- Technologiebedrijven gebruiken patenten om concurrenten uit de markt te drukken, in plaats van betere producten te maken.
- De muziekindustrie maakt het moeilijk voor artiesten om elkaar te inspireren, terwijl kunst juist bloeit door herinterpretatie en remix.
Wat als Shakespeare had moeten betalen voor elke verhaallijn die hij “leende”? Wat als Mozart niet had mogen componeren omdat de noten al waren “geclaimd”? Leven we echt in een informatiemaatschappij als de meeste informatie geprivatiseerd is?
3. De absurditeit van het copyright-tijdperk
Auteursrechten, ooit bedoeld om schrijvers en kunstenaars te beschermen, zijn nu vooral een instrument geworden voor grote bedrijven. In plaats van een eerlijke beloning voor makers, gaan de winsten naar tussenpersonen en advocaten. En dat terwijl auteursrechten inmiddels levenslang plus 70 jaar duren!
Het resultaat?
- Boeken uit de vorige eeuw blijven vastzitten achter betaalmuren, terwijl niemand er echt aan verdient.
- Klassieke films en muziek verdwijnen uit het publieke domein.
- Onderwijs en wetenschap lopen vertraging op omdat belangrijke artikelen achter dure paywalls zitten.
En het ergste: grote bedrijven handhaven deze rechten selectief. Parodieën en fan-creaties worden neergesabeld, maar als een megabedrijf je idee steelt, mag je vijf jaar procederen tegen hun advocatenteam.
4. Alternatieven die wél werken
Gelukkig zijn er betere systemen. Open source-software, zoals Linux en Wikipedia, laat zien dat samenwerking krachtiger is dan monopolies op kennis. Creative Commons-licenties geven makers controle zonder de deur op slot te gooien.
Wat als medicijnen direct in het publieke domein kwamen? Wat als wetenschappelijk onderzoek altijd toegankelijk was? Wat als muziek, films en boeken vrij gedeeld konden worden, zonder dat creatievelingen eronder lijden?
De technologie is er. Het probleem is de wetgeving, die de belangen van grote bedrijven beschermt in plaats van de samenleving vooruit te helpen.
Conclusie: Kennis Is Van Iedereen
Intellectueel eigendom klinkt als een mooi idee: een eerlijke beloning voor creativiteit. Maar in de praktijk is het vooral een manier om controle en winst te maximaliseren. Het is tijd om te beseffen dat ideeën niet schaarser worden als je ze deelt – integendeel, ze groeien en bloeien wanneer ze vrij circuleren.
Het enige wat we nodig hebben, is de moed om het systeem opnieuw in te richten. Want de toekomst is geen eigendom – die bouwen we samen.
Niet de winst centraal,
maar waarde voor ons allen,
de wereld bloeit op.
Peter van der Wel (12025)
PS: Ben je het eens met de boodschap van deze blog? Post hem op de socials en/of stuur hem door naar een collega of vriend waarvan je denkt dat ze hem ook interessant zullen vinden! Kreeg je ’m zelf doorgestuurd? Abonneer je hier gratis op nieuwe blogs.
PPS: Reacties zijn welkom. Je kunt ze mailen naar mijn mailadres.
