De publieke opinie is nu via de nieuwe media, maar ook via de oude media en via de toegenomen mobiliteit (wereldhandel en internationaal toerisme) veel beter geïnformeerd dan vroeger. We spreken in dit verband wel van de drie C’s. Connected, Communication en Consiousness.
Mensen worden zich steeds beter bewust van de wereld waarin zij leven. Internet ondergraaft daarbij inderdaad, zoals de socioloog Manuel Castells al lang terug voorspelde, de positie van de autoriteiten.
Iedereen kan tegenwoordig zien dat ook autoriteiten maar gewone mensen zijn. Autoriteit heeft daardoor tegenwoordig steeds minder automatisch gezag. Echte autoriteit is gebaseerd op kennis of expertise of andere macht. Ook de positie van de oude massamedia wordt door internet ondergraven. Iedereen kan nu immers zelf kennisnemen van alle feiten en meningen. Dat leidt er toe dat steeds meer mensen internet meer vertrouwen dan de NRC of de Telegraaf. “Die kranten zijn immers niet objectief en geven maar één mening weer”.
Geleidelijk aan gaan internet en tv steeds meer in elkaar over lopen. Deze ontwikkeling wordt al lang voorspeld, maar lijkt nu eindelijk toch zijn beslag te krijgen. Op internet bepalen niet de omroepbazen en mediabazen de inhoud van de media. Ons mediagebruik fragmentariseert en we krijgen steeds meer een soort social media networks. Kennissen en peers bevelen ons dan via de nieuwe ‘social’ media de content aan, die we dan via de ‘oude’ TV maar ook steeds meer via de nieuwe media tot ons nemen. De media gaan dan steeds meer samen vallen met peergroups. Internet (of zijn opvolger) wordt dan steeds meer een forum of podium voor gelijkgestemden. Het internet wordt daarmee een steeds belangrijker middel om ideeën en opvattingen te verspreiden. Internet maakt het immers mogelijk om tegen hele lage kosten, heel laagdrempelig toegang te krijgen tot andere groepen. Dat toegang krijgen werkt dan anders dan bij de traditionele massamedia. Internet werkt via het activeren van sociale netwerken. Internet is veel meer een platform dan een communicatiekanaal.
Via superconnectors – personen die in verschillende groepen tegelijk functioneren – kan op dat platform veel makkelijker dan vroeger ideeën- en opvattingenbesmetting plaatsvinden.
Internet is daarmee veel meer dan een nieuw communicatiekanaal. Internet is niet alleen een middel om gemakkelijk te kunnen mailen of informatie te vinden, internet is vooral een middel om informatie te delen en dingen samen te doen. Internet is daarmee een middel tot countervailing power. Internet democratiseert niet alleen de informatieverspreiding, maar leidt tot de democratisering van alles. Ik denk dan aan Wikileaks, Google, Youtube en Facebook.
Internet veroorzaakt momenteel een onzichtbare revolutie binnen onze cultuur en onze instituties. Autoriteiten vallen steeds makkelijker van hun voetstuk. In de politiek worden alle blunders en machtsspelletjes steeds zichtbaarder. In de opsporing en bij justitie worden voortdurend allerlei rechterlijke dwalingen aan het daglicht gebracht. Dat zien we ook in het bedrijfsleven waar eventuele misstanden direct op straat komen te liggen. Dat zien we ook in de wereld van de deskundologen waar goed geïnformeerde burgers steeds vaker wijzen op vooringenomen standpunten of verborgen belangen.
Meningen worden nu niet meer alleen vanuit één of meer centrale punten verspreid, maar ook via de connectors tussen verschillende groepen. In dat proces zijn bepaalde patronen te herkennen. Zo heeft de elite door de komst van het internet langzamerhand het monopolie verloren op het publieke debat en daarmee op de beïnvloeding van de publieke opinie. Ook hier speelt de invloed van de kijkcijfers en de oplagecijfers. Deze heeft er toe geleid dat ontwikkelingen in de publieke opinie steeds meer worden bepaald door de mediaproducenten en dus door de koopkrachtige massaconsument.
Mede hierdoor zijn de bovenlaag en onderlaag in de samenleving intussen ook steeds meer uit elkaar gegroeid. We zien ook in Nederland steeds meer een bovenlaag ontstaan van welvarende goedopgeleide burgers en een onderlaag van minder welvarende, minder hoogopgeleide burgers. De bovenlaag heeft grip op het eigen leven, de onderlaag veel minder. De bovenlaag is kosmopolitische en optimistisch, de onderlaag is veel meer provincialistisch, wantrouwend, argwanend en bang voor verandering en voor ‘de vreemdeling’. De mensen in die onderlaag vervreemden steeds meer van de instituties. Zij zappen langs politieke partijen en verenigingen en kiezen steeds meer voor clubs en organisaties die het beste passen bij hun (vermeende) eigenbelang.
Dit werd al voorspeld door Castells. Instituties als een natie, de politiek, de vakbeweging en de kerken moeten zich heruitvinden, willen ze blijven bestaan. Volgens Castells is een reconstructie van de oude instituties niet meer mogelijk. De netwerksamenleving ondergraaft de basis van deze instituties, doordat vanuit het centrum geen ‘samenhangende betekenissen meer kunnen worden geformuleerd voor een gedecentraliseerde werkelijkheid’. Decentraal bestuur neemt volgens Castells de rol over van de centrale overheid.
We merken tegenwoordig inderdaad steeds meer hoe moeilijk het is een door de media gedomineerde samenleving te besturen. De samenleving krijgt als het ware steeds meer de trekken van een interactieve zwerm. De vraag is daarbij hoeveel instabiliteit een sociaal systeem kan verdragen. Te veel chaos maakt elk systeem instabiel. De vraag is hoe we deze turbulentie moeten waarderen. Zijn dit de strubbelingen en beroeringen op de weg naar een nieuw niveau van evenwicht, waarbij de monocultuur van de centrale sturing is vervangen door de diversiteit aan culturele rijkdom? Of zijn dit de voorboden van veranderingen in de richting van een nieuwe dictatuur, maar nu van de mediabezitters?
© Peter van der Wel (2008)
PS: Vond u deze blog nuttig of interessant? Deel hem dan met uw Linkedin relaties, of Twitter volgers, of mail hem door naar uw beste klanten, collega’s of vrienden. Naar iedereen die u een duwtje wilt geven om de geweldige kansen te benutten die de toekomst ons biedt.
PPS: Maandelijks stuur ik een blog zoals deze rond. Wilt u deze ook gratis ontvangen? Geef u hier op voor gratis maandelijkse toezending
