De toeslagenaffaire leidde tot de val van het kabinet Rutte III. Maar was daarmee ook het probleem opgelost? Nee, natuurlijk niet. Sterker nog, deze affaire was de zoveelste uit een reeks. Denk aan de problemen met de gaswinning in Groningen, de burgerslachtoffers in Hawija, de Bulgarenfraude, de traagheid in het vaccinatieproces en zo kan ik nog wel even doorgaan. De diepere oorzaak achter al deze kwesties, schandalen en affaires is gelegen in de manier waarop wij in Nederland de zaken organiseren.
Ons leven wordt voor een groot deel geregeld door instituties. Dat is de verzamelnaam voor het geheel van organisaties, instellingen, wetten en regelingen die zorgen dat op een bepaald maatschappelijk terrein alles naar behoren verloopt. Bijvoorbeeld op het gebied van het onderwijs, de gezondheidszorg, de rechtspraak, de financiële sector, of de arbeidsmarkt.
Gezien de reeks affaires, schandalen en misstanden is het hoog nodig om onze instituties te moderniseren. Dat geldt voor het onderwijs met te veel drop-outs, burn-outs, onvoldoende aansluiten op het vervolg onderwijs en niet echt voorbereiden op het leven na school. Dat geldt voor de gezondheidszorg, met zijn oplopende kosten en medische missers. Dat geldt voor de rechtspraak met juridische missers, oplopende wachttijden en problemen met de toegankelijkheid voor gewone burgers. Dat geldt voor de arbeidsmarkt met onvoldoende aansluiting van vraag en aanbod. Verder zijn er problemen rondom arbeidsvreugde, baanzekerheid, werkzekerheid, inkomensonzekerheid, problemen rondom de pensioenopbouw en pensioenleeftijd en problemen met het inpassen van het groeiende legioen van ZZP-ers. En zo kunnen we doorgaan voor alle instituties.
Vergeleken met de meeste andere landen, functioneren onze instituties overigens nog best goed. Nederland scoort al vele jaren erg hoog in de internationale ranglijsten, van onderwijs tot gezondheidszorg, van welvaart tot geluk en van sociale zekerheid tot internationale concurrentiekracht. Op sommige lijstje staan wij gelukkig erg laag. We kennen bijvoorbeeld erg weinig corruptie of censuur van de media
Vanuit de futurologie zijn bovenstaande problemen goed voorspelbaar. Langzame externe ontwikkelingen zoals technische ontwikkeling, klimaatverandering en demografische ontwikkelingen, zetten de bestaande systemen onder druk. Bestaande afspraken en regelingen sluiten dan niet meer aan op de veranderende omstandigheden. En dus moeten de instituties zich aanpassen. En dan ontstaat er een probleem. Instituties laten zich niet zo eenvoudig veranderen. Waarom zijn instituties zo moeilijk te veranderen? Het antwoord is misschien verrassend. Daarvoor zijn ze ook in het leven geroepen. Ze zijn ooit ontwikkeld, of ontstaan, om ons te beschermen tegen emoties, willekeur, korte termijn denken en de waan van de dag. Het onderwijs bijvoorbeeld zorgt ervoor dat wij investeren in onze toekomst en ons niet laten leiden door korte termijn behoeftes. De rechtspraak zorgt voor objectivering, voorkomt eigen richting en beschermt tegen de willekeur en het recht van de sterkste. De overheidsorganen zorgen voor transparantie en het voorkomen van corruptie en vriendjespolitiek.
Ingrijpende wijzigingen in de regelingen is in Nederland uiteindelijk een kwestie van politieke besluitvorming. Daar worden de regels vastgesteld en afspraken vastgelegd. En daarvoor is maatschappelijk draagvlak nodig .Juist dat maakt in Nederland aanpassingen van de instituties zo moeilijk. Er zijn altijd wel groepen of bedrijven te vinden die belang hebben bij het behouden van de status quo. Hierbij is vaak sprake van een onevenwichtigheid. Ook als wij als met z’n allen belang hebben bij aanpassing, zijn er altijd personen te vinden die een heel groot belang hebben bij behoud van de bestaande situatie. Bijvoorbeeld omdat juist zij als beroepsgroep in de nieuwe situatie opeens overbodig zouden zijn. Als de politiek dan overlegt met het maatschappelijke middenveld, zullen juist vooral deze groepen zich laten horen. Zij zijn doorgaans het meest betrokken bij het te bespreken onderwerp en beschikken vaak ook over de meeste kennis van de onderhavige problematiek.
Futurologen kunnen aangeven waar de spanningen tussen omstandigheden en instituties zullen ontstaan. Futurologen kunnen beleidsmakers duidelijk maken dat de veranderende omstandigheden vragen om aanpassingen. Futurologen kunnen dan ook nog eens wijzen op de belangen van de toekomstige generaties. De benodigde aanpassingen zijn namelijk opnieuw een kwestie van onderhandelen tussen alle betrokkenen. De toekomstige generaties gebruikers vormen dan een groep belanghebbenden die meestal nog niet in staat is om voor haar belangen op te komen. Gewoon omdat ze nog te jong zijn of zelfs nog niet eens geboren.
© Peter van der Wel (12021)
PS: Interessant? Stuur deze blog dan vooral door een collega of vriend! Kreeg u ’m zelf doorgestuurd? Abonneer u hier gratis
