Bij mijn lezingen krijg ik vaak de vraag: “Ja maar wat kan ik nou doen om te zorgen dat Die Goede Toekomst er snel komt? Wat kan ik doen om bij te dragen aan een upgrade van ons economisch systeem, aan een andere manier van produceren en consumeren? Ik ben toch maar een heel klein radertje in het grote geheel. Ik doe er niet toe.” Heel veel mensen denken zo. Maar ieder van ons beschikt over veel meer mogelijkheden om invloed uit te oefenen en bij te dragen aan een betere wereld dan wij zelf denken. In het boek ‘Impact; hoe je meer invloed kunt uitoefenen op de Toekomst’ dat ik samen met Stefan Stroet schreef, beschreef ik de volgende tien soorten instrumenten, die ieder van ons ten dienste staan
1- Het goede voorbeeld.
Dit is misschien wel de eenvoudigste, belangrijkste en meest invloedrijke manier. Je bent direct en indirect zelf een voorbeeld. Gedrag is namelijk besmettelijk. Je kunt wel proberen de mensen om je heen te beïnvloeden door ze te vertellen dat ze moeten veranderen, maar onderzoek bevestigt keer op keer dat je eigen voorbeeld veel meer invloed heeft.
Je hebt zelfs drie ringen van invloed. De eerste ring is je eigen sociaal netwerk, je naasten, vrienden en collega’s. Maar dan rimpelt jouw invloed via deze vrienden en bekenden weer verder door naar hun vrienden en bekenden en vervolgens zelfs naar de derde ring, de vrienden van je vrienden. Jouw invloed blijft als een soort steen in de vijver, meetbaar tot in de derde ring om jou heen. Dit verschijnsel is voor het eerst in 2009 beschreven door Nicholas Christiakis en James H. Fowler in Connected: The Surprising Power of our Social Networks and How they Shape our Lives. Intussen is die invloed gevonden voor allerlei soorten gedrag. Voor onder andere eetpatronen, roken en drinken, stemgedrag, zonnepanelen, geluk en verdriet, koopgedrag en zelfs voor obesitas. Dit onderzoek bewijst dat er echt een overdrachtsmechanisme bestaat dat zelfs over grote afstanden binnen sociale netwerken gedrag overdraagt.
Honderdduizend keer tegen je kinderen zeggen dat roken slecht is, wordt volledig tenietgedaan door zelf het slechte voorbeeld te geven. Dat geldt voor alle gedrag. “Zien eten, doet eten” luidt het oude gezegde. Nieuwe rages, hobby’s of nieuwe producten verspreiden zich nog steeds van mens tot mens. Gedrag is besmettelijk.
Reclamemakers spelen hierop in. Consumentenreclame is vooral leefstijlreclame en suggereert voortdurend dat mensen waar jij op wilt lijken, allemaal product A kopen en dat je er helemaal bij hoort met dit nieuwe product. Bewust of onbewust nemen we allemaal heel veel over van de mensen om ons heen. Als er ergens iemand in een buurt zonnepanelen op het dak legt, zie je daarna als een soort olievlek hoe ook anderen huizen in de buurt zonnepanelen op het dak krijgen. Ook bij de zogeheten ‘influencers’ werkt dit mechanisme. Hun volgers nemen bewust (of onbewust) heel veel van deze influencers over. Geen wonder dat reclamemakers goudgeld betalen voor ‘zendtijd’ in hun vlogs.
Je kunt daar ook zelf gebruik van maken door bewust het goede voorbeeld te geven. Als jij bijvoorbeeld gaat minderen met vlees eten, zul je ongetwijfeld ook vrienden en bekenden vaker vleesloos zien eten. Dat minderen schijn je dan wel te moeten doen zonder belerend te zijn of veroordelend. Dat schijnt namelijk averechts te werken.
2 – Iedere euro is een stembiljet.
Je gaat niet één keer per vier jaar naar de stembus, maar misschien wel iedere dag. Want eigenlijk is iedere euro die je uitgeeft ook een stembiljet. Door je geld uit te geven aan fairtrade of bio-pindakaas in plaats van aan gewone pindakaas, geef je aan winkeliers en producenten een signaal af. Namelijk dat jij liever zulke pindakaas wilt dan gewone pindakaas. Dat signaal kun je als consument op vele plaatsen afgeven. Voor biologische producten in plaats van ‘gewone’ producten, voor diervriendelijke eieren, voor fairtrade producten, voor slaafvrije chocolade, voor groene energie, voor een elektrische brommer, scooter of auto, of voor openbaar vervoer, etc.
Je kunt ook weigeren je euro uit te geven. Een zogenaamde kopersstaking is in het verleden enkele malen heel effectief gebleken. Denk aan de acties indertijd tegen Shell toen die het plan had om een afgeschreven boorplatform in zee te dumpen, en tegen AH toen die in 2003 de dure Zweed Moberg aan het roer zette. Of de acties tegen de plofkip, ganzenlever of nertsenbont. Ook die hadden succes.
Waarom zien we niet veel meer van dat soort acties? Bedrijven zijn doodsbang voor een negatief imago en doen er alles aan om zulke acties te voorkomen.
3 – Collectief alternatief.
Samen sta je sterker, ofwel eendracht maakt macht. Je kunt ook samen met anderen een collectief opzetten om de wereld te verbeteren. Bijvoorbeeld samen een zonnestroomparkje opzetten. Of samen een kinderboerderij beginnen of zelfs een echte (stads)boerderij. De mogelijkheden zijn legio en we zien in heel Nederland steeds meer van dit soort initiatieven ontstaan. Van gezamenlijke vegetarische restaurantjes tot aan het invoeren van een alternatieve geldsoort voor bij jou in het dorp of de wijk.
4 – Creativiteit.
Je kunt ook allerlei vormen van creativiteit gebruiken. Je kunt (om maar een paar voorbeelden te noemen) een gerichte bijdrage op Tik Tok of Instagram plaatsen, een gedicht schrijven, een lied zingen, een verhaal of boek schrijven, een website bouwen of een schilderij maken. Alle vormen van (amateur)kunst en mediagebruik lenen zich hiervoor. Een beeld zegt vaak meer dan 1000 woorden. Ook humor is een uitstekend middel om een boodschap over te brengen. Kortom: gebruik je creativiteit.
5 – Via de media kun je direct en indirect invloed uitoefenen.
Allereerst indirect. Je koopt en leest natuurlijk geen roddelbladen en kijkt niet naar media die vooral op sensatie uit zijn. Roddelbladen waren in Nederland nooit zo populair als de tabloids in het Verenigd Koninkrijk. Toch waren ook roddelbladen in het Nederland van de jaren ‘90 een stuk populairder dan tegenwoordig. De laatste vijftien jaar daalt de oplage van de grootste roddelbladen zoals de Story en Party langzaam. (van ruim 300.00 in 2005 naar net rond de 100.00 in 2021).
Tegelijkertijd zien we dat Juicekanalen zoals Yvonne Coldeweijer en Roddelpraat juist sterk groeiden. Deze Juicekanalen delen ook roddels net zoals de roddelbladen maar werken anders. Juice Channels hebben meestal geen echte redactie en zijn afhankelijk van tips en tipgevers. Roddelbladen hebben niet alleen een redactie, maar werken vaak ook samen met artiesten of BN’ers in ruil voor exposure. Voor hen levert samenwerking met bladen als de Privé of Weekend extra zichtbaarheid en een extra contact kanaal op naar hun volgers.
Jij kiest natuurlijk voor media die het bewustzijn van de mensen willen vergroten. Als niemand de Telegraaf of de Story zou kopen, zouden die niet bestaan. Oftewel, iedere euro en iedere minuut aandacht is ook hier een stembiljet. Ook hier stem je dagelijks. Maar misschien kun je dat nog bewuster doen?
En je kunt de media natuurlijk ook zelf benutten om je ideeën te verspreiden. De sociale media zijn daarvoor geschapen. Je kunt bloggen, ingezonden brieven schrijven, reageren op websites, een filmpje op Youtube of TikTok of Twitter zetten, ga zo maar door.
6 – Ook via je werk kun je veel bereiken.
Je hebt natuurlijk al lang gekozen voor een baan in een sector of voor een bedrijf dat goede dingen doet voor de wereld. Denk maar aan het ‘goede’ werk dat je kunt verrichten in de juiste baan. En indirect werkt dit ook door. Als er maar genoeg mensen jouw voorbeeld volgen zullen werkgevers in de ‘verkeerde’ branches moeite hebben om aan geschikte medewerkers te komen. Je kunt wellicht ook voor jezelf werk creëren in zo’n sector. Bijvoorbeeld als zelfstandige professional, of je kunt zelf een bedrijfje beginnen dat maatschappelijk verantwoorde producten of diensten produceert.
7 – Als belegger en spaarder.
Als je geld over hebt, kun je bewust beleggen. Dat kan heel makkelijk. Veel banken hebben groene of maatschappelijke beleggingsrekeningen. Je kunt daar heel eenvoudig een deel van je geld in beleggen en je krijgt soms nog belastingvoordelen op de koop toe. Het is overigens ook geen slecht idee om een spaar- en salarisrekening aan te houden bij een maatschappelijk bewuste bank, zoals de Triodosbank of de ASN Bank. Zo stem je met je euro voor banken die zich inzetten voor een betere wereld.
Nog weer een stapje verder gaat het zogeheten aandeelhoudersactivisme. Als je aandeelhouder bent van een bedrijf mag je meestal naar de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering. Daar kun je van de gelegenheid gebruik maken om ‘lastige’ vragen te stellen. Waarom investeert ‘jouw’ bedrijf nog steeds in mens- en maatschappij-onvriendelijke landen, producten en productieprocessen? Vaak kun je met maar enkele aandelen al het woord vragen en zo aandacht vragen voor de belangrijke zaken die moeten worden aangepakt.
8 – Via de politiek.
Natuurlijk stem je al op de partij die het beste opkomt voor jouw ideeën. Maak gebruik van deze mogelijkheid, alle stemmen tellen. Je kunt nog een stapje verder gaan en lid worden van die partij. Je kunt nóg verder gaan en actief lid worden of zelf politiek actief zijn. Zelf politiek actief worden gaat veel sneller dan je denkt. Volgens het Documentatie Centrum Nederlandse Politieke Partijen zijn er in Nederland maar zo’n 371.000 mensen lid van een politieke partij. Daarvan zijn er maar 30.000 (<10%) actief lid en nog schokkender, daarvan zijn er zo’n 10.000 actief als volksvertegenwoordiger in de gemeenteraad, provinciale staten of het parlement. De meeste politieke partijen zitten te springen om nieuwe kaderleden of potentiële nieuwe leden voor de gemeenteraad.
9 – Via buitenparlementaire acties.
Je kunt ook buiten de politiek om actief zijn door bijvoorbeeld aanplakacties, demonstraties, deelname aan politieke acties zoals bezettingen, blokkades, flyeren, handtekeningenacties, het indienen van een petitie of petitionnement, inzamelingsacties, ludieke acties, manifestaties, sit-downacties, stakingen, stiptheidsacties, et cetera. Al deze acties hebben met elkaar gemeen dat ze de aandacht vestigen op een gewenste verandering. Soms door voorbijgangers te attenderen op je wensen, soms door beslissers en beleidsmaker aan te spreken en soms door aandacht te vragen van de media.
10 – Burgerlijke ongehoorzaamheid.
Nog een stap verder gaan semi-illegale activiteiten die de bedoeling hebben om maatschappelijke verandering tot stand te brengen. Dit middel is de laatste tijd enigszins in onbruik geraakt, maar was in de jaren zestig en zeventig zeer effectief. De burgerbeweging in Amerika gebruikte het om racistische wetten aan de kaak te stellen, bijvoorbeeld door als zwarte toch gewoon op de voor blanken gereserveerde plaatsen in de bus te gaan zitten. In Nederland gebruikten activisten het door niet mee te werken aan de wettelijk verplichte volkstelling van 1973 of door, nadat de regering tot sluiting bevolen had, de (toen nog illegale) abortuskliniek Bloemenhove te bezetten en open te houden. Aan de burgerlijke ongehoorzaamheid uit die tijd hebben we nu nog onze relatief vrije regelgeving op het gebied van bijvoorbeeld abortus en softdrugs te danken.
Veel meer mogelijk dan je dacht
Tot zover dit rijtje met instrumenten. Je ziet, je hebt veel meer mogelijkheden tot je beschikking om de wereld te beïnvloeden dan je wellicht dacht. En alle beetjes helpen. Vele kleine acties hebben samen een enorme invloed op bedrijven, politici en de publieke opinie. Verschillende instrumenten versterken elkaar. Een kopersstaking (bijvoorbeeld die tegen de plofkip) wordt effectiever naarmate er meer publiciteit in de media aan wordt gegeven. Bij alle instrumenten geldt dat er één persoon mee moet beginnen. Eén persoon moet de eerste zijn. Maar natuurlijk hoef jij niet de eerste te zijn. Aansluiten bij anderen is nog veel effectiever. Hoe meer mensen aan een actie meedoen, hoe effectiever.
Omdat buitenparlementair activisme zo’n machtig instrument is, heb ik op mijn website (zie de link hierna) ook nog een uitgebreid overzicht van mogelijkheden opgenomen met als titel ‘1001 methoden van geweldloze actie’.
Peter van der Wel – december 2012 (update in 2022)
