1- Bang zijn voor de toekomst
Veel mensen zijn bang voor de toekomst. Dat vraag ik wel eens aan het begin van mijn lezingen. En eigenlijk is dat vreemd. Want in het verleden was bijna alles echt slechter dan nu. Al meer dan 200 jaar gaan we er als mensheid op voortdurend op vooruit.
Gedurende zo ongeveer 99 procent van de wereldgeschiedenis was het leven voor 99 procent van de mensheid kort, gewelddadig en smerig. In de afgelopen tweehonderd jaar is die toestand volledig op zijn kop gezet. Volgens het Peace Research Institute in Oslo is het aantal oorlogsslachtoffers sinds 1946 met meer dan 90% afgenomen. Het afgelopen decennium was dan ook het meest vreedzame tijdperk ooit. Ook het aantal moorden, berovingen en andere vormen van misdaad is wereldwijd op zijn retour. Nog wat cijfers. Volgens de UN leefde in 1820 84 procent van de wereldbevolking nog in extreme armoede. In 1980 was dat afgenomen naar 52 procent en nu zitten we al onder de 20 procent. Het aantal mensen dat moet leven van minder dan 2000 calorieën per dag is tussen 1965 en 2005 gedaald van 50% naar minder dan 3%. Meer dan 2,1 miljard mensen hebben tussen 1990 en 2012 toegang gekregen tot schoon drinkwater. De kindersterfte is met maar liefst 41 procent afgenomen en de moedersterfte is meer dan gehalveerd. In 1962 zat 41 procent van alle kinderen niet op school. Nu is dat minder dan 10 procent.
Of is het zo dat mensen denken; “we hebben het nu zo goed, dat kan alleen maar slechter worden?” Maar waarom zou het niet nog veel en veel beter kunnen worden? Die angst is niet echt gefundeerd.
2- Niet naar het verleden kijken
Dat brengt mij dan bij de tweede denkfout. Niet naar het verleden kijken. Futurologen zijn echter dol op geschiedenis. En niet alleen omdat de ontwikkelingen uit het verleden hun sporen door trekken naar de toekomst. Je kunt ook heel veel van het verleden leren. Het verleden herhaalt zich dan wel niet exact, maar alles komt iedere keer wel in een iets andere vorm terug. Wie zijn verleden niet kent, kan ook zijn toekomst niet kennen.
3- Lineair denken
Onze hersenen zijn niet gemaakt om exponentieel te denken. We kunnen alleen lineair denken. Nou is dat meestal geen probleem, want veel zaken ontwikkelen zich lineair. Mensen bijvoorbeeld zijn de laatste 30.000 jaar niet echt veranderd. We hebben nog steeds dezelfde behoeften als toen. Erbij willen horen, gezien worden, status, vriendschap, veiligheid etc. Maar wat wel is veranderd en zelfs versneld, is de technologisch ontwikkeling. Die versnelt zich op dit moment exponentieel. En dat maakt dat op steeds meer gebieden (computers, gezondheidszorg, techniek, auto’s, media etc.) de ontwikkelingen exponentieel verlopen en dus botsen met het voor mensen zo vanzelfsprekende lineaire denken.
4- Het overschatten van de korte termijn.
Dit is een algemeen menselijke eigenschap. Wij hebben allemaal de neiging om de ontwikkeling op de korte termijn te overschatten en de ontwikkeling op de lange termijn te onderschatten. Dat komt niet alleen door de exponentiële ontwikkeling van de technologie. We hebben daar (bijna) allemaal voortdurend last van. Onze planningen zijn (bijna) altijd te positief. Laat ik het illustreren met een heel herkenbaar voorbeeld. Als je wilt afvallen en je gaat na een week op de weegschaal staan dan valt het resultaat meestal tegen. En dus geef je het dan vaak maar weer op. Maar als je het niet zeven dagen, maar zeven weken zou hebben volgehouden, dan zouden er beslist wel heel wat pondjes af zijn gegaan. Deze overschatting van de korte termijn leidt ertoe dat we vaak hijgend achter allerlei nieuwe trends en hypes aanrennen. Denk aan hypes zoals bijvoorbeeld nu weer de deeleconomie of enkele jaren terug de dotcom-economie Maar dit leidt er ook toe dat we de ontwikkelingen op de wat langere termijn altijd weer onderschatten.
5- Het ontkennen van Black Swans.
Had u de gebeurtenissen op 9/11 2001 voorzien? Of de dotcomcrisis of de bankencrisis van 2008? Dit soort ingrijpende onverwachte gebeurtenissen treedt veel vaker op dan we denken. Futurologen hebben er zelfs verschillende namen voor bedacht zoals Black Swans, of Wildcards. Ook al komen Black Swans voor (bijna) iedereen volledig uit de lucht vallen, vreemd genoeg hebben we daarna allemaal de neiging ze eigenlijk toch wel logisch te vinden. Maar hou er maar rekening mee dat er ook in de nabije toekomst weer regelmatig van dit soort volledig onverwachte gebeurtenissen zullen plaatsvinden.
6- Denken dat futurologen de toekomst kunnen voorspellen.
Ook futurologen kunnen de toekomst niet voorspellen. Maar wij kunnen wel de mogelijke toekomsten met meer of minder zekerheid in kaart brengen. En dat helpt om beter om te gaan met de onzekerheden van de toekomst. Want ook al kun je de toekomst niet voorspellen – er gebeuren immers voortdurend onverwachte dingen – je kunt je de mogelijke toekomsten wel voorstellen. En zo kun je je voorbereiden op een onzekere toekomst. Alleen al het feit dat je hebt nagedacht over mogelijke toekomstscenario’s, helpt je om je flexibeler op te stellen naar de toekomst. En wie weet komt een van deze scenario’s zelfs deels uit.
7- De kop in het zand steken.
Nog zo’n normale menselijke eigenschap. Mensen willen liefst zo perfect mogelijke voorspellingen horen, maar ze luisteren niet naar wat ze niet willen horen. Bijvoorbeeld de uitkomsten van de klimaatdiscussie. We hebben immers allemaal de neiging om ons te verschuilen voor slecht nieuws. En omdat wij de toekomst vaak zien als slecht nieuws hebben wij ook allemaal de neiging om dan maar even de andere kant op te kijken. Natuurlijk helpt dat niet om je voor te bereiden op de toekomst. Want die toekomst, die komt vanzelf. Je hoeft er alleen maar op te wachten.
Deze fouten voorkomen?
Hoe nu deze denkfouten te voorkomen? De eerste stap is natuurlijk je er van bewust zijn. Maar hier helpt ook de futurologie. Want ook al kunnen futurologen de toekomst niet voorspellen, ze kunnen wel helpen om uw toekomstverkenningen betrouwbaarder te maken. Daar zijn methoden en technieken voor ontwikkeld. Hoe dat moet, is het onderwerp voor een volgende blog.
© Peter van der Wel (12013)
PS: Interessant? Stuur deze blog dan ook door naar een collega of een vriend! Kreeg u ’m zelf doorgestuurd? Abonneer u hier gratis
PPS: Wilt u maandelijks als eerste mijn nieuwste blog ontvangen? Geef u hier op voor gratis toezending
