Eind 20e en begin 21e eeuw draaide het hyperkapitalisme op volle toeren. Nieuwe technologie creëerde ongekende rijkdom, de economie bloeide en de globalisering bood eindeloze mogelijkheden. Maar onder de oppervlakte broeide iets. De middenklasse verzwakte, de sociale ongelijkheid nam toe en klimaatverandering werd een steeds grotere bedreiging. Terwijl de meeste menen zich nog vastklampten aan het oude systeem, werd het voor een groeiende minderheid steeds duidelijker: zo konden we niet doorgaan.

Toch kwam de verandering niet zomaar. De politiek was nog gevangen in kortetermijndenken en de invloed van machtige belangengroepen. Maar zoals de geschiedenis vaker heeft laten zien, zijn het crises die de loop van de geschiedenis bepalen. En dit leidde uiteindelijk tot een fundamentele transformatie van het kapitalisme zoals we dat kenden.

De Crises Die Alles Veranderden

Geen revolutie begint zonder een schok. Eind jaren ’20 werd de wereld geconfronteerd met een reeks crises die niet langer te negeren waren. Klimaatrampen troffen steeds meer landen: overstromingen, droogtes en bosbranden legden de kwetsbaarheid van onze economie bloot. Tegelijkertijd begon de impact van kunstmatige intelligentie en automatisering zich in volle hevigheid te laten voelen. Miljoenen banen verdwenen, terwijl de rijkdom zich nog meer concentreerde bij een handjevol techgiganten en financiële elites.

De geopolitieke breuklijnen deden uiteindelijk het economische systeem fundamenteel veranderen. De concurrentie tussen de grootmachten China, de Verenigde Staten en de Europese Unie werd scherper, waarbij Rusland en India hun eigen weg zochten. De internationale samenwerking kwam steeds meer onder druk te staan. Er ontstond een strijd om de vraag welk economisch systeem de toekomst zou bepalen.

China’s Autoritair Kapitalisme vs. Westers Sociaal Kapitalisme

China speelde een sleutelrol in deze transitie. Het land had al eerder bewezen dat staatsgeleide kapitalistische planning efficiënt kon zijn. Met enorme investeringen in groene technologieën en infrastructuur had China een sterke voorsprong opgebouwd in sectoren als elektrische voertuigen, AI en duurzame energie. Maar tegelijkertijd bleef het land worstelen met autoritaire controle en een surveillance-economie.

De Verenigde Staten bevonden zich intussen in een existentiële worsteling. Terwijl Silicon Valley bloeide en miljarden verdiende aan AI en automatisering, steeg de sociale ongelijkheid verder. Tegen het eind van het polariserende presidentschap van Trump, groeiden overal in het land de protesten. De politieke verdeeldheid moe, ontstond de bereidheid om sociaal-economische hervormingen. Een basisinkomen werd aanvankelijk op kleine schaal getest en daarna op bredere schaal ingevoerd. Ook VS verlieten de oude laissez-faire benadering voor een model waarin regulering en sociale vangnetten een grotere rol speelden.

De Europese Unie positioneerde zich daarbij als voortrekker van een meer ethisch en duurzaam kapitalisme. In de nasleep van meerdere crises – van de financiële crisis tot de pandemieën en klimaatnoodsituaties – ontwikkelde Europa een beleid waarin sociale rechtvaardigheid, groene investeringen en fair-trade de norm werden. De EU trok de grootste bedrijven ter wereld aan door een combinatie van innovatie, milieureguleringen en haar sterke sociale basis. Multinationals elders pasten zich ook aan de Europese standaarden aan, simpelweg omdat ze de enorme Europese markt niet konden negeren.

De Strijd om Grondstoffen en Energie

Ondertussen speelde Rusland een andere kaart. In plaats van zich aan te passen aan het nieuwe economische model, probeerde het zijn enorme grondstoffenvoorraden – olie, gas en zeldzame metalen – te gebruiken als geopolitiek wapen. Maar met de dalende vraag naar fossiele brandstoffen en de snelle opkomst van hernieuwbare energiebronnen, verloor Rusland geleidelijk zijn economische invloed.

India werd de wild card in deze geopolitieke dynamiek. Met een explosieve bevolkingsgroei en een razendsnel digitaliserende economie, had India de kans om een nieuwe supermacht te worden. Het land investeerde zwaar in groene energie en digitale infrastructuur, maar bleef nog wel last houden van sociale ongelijkheid en bureaucratie. Toch koos India ook voor een hybride model: een private sector met overheidsstimulansen voor duurzaamheid en sociale inclusie.

De Opkomst van Sociaal Kapitalisme

Ondanks deze geopolitieke concurrentie begon de wereldeconomie langzaam maar zeker te verschuiven naar een model dat beter bestand was tegen de uitdagingen van de 21e eeuw. Sociaal kapitalisme werd de nieuwe norm, waarbij winst niet langer het enige criterium voor succes was. Overheden voerden belastinghervormingen door die duurzame en sociale ondernemingen bevoordeelden. Grote investeerders zetten steeds meer in op bedrijven die niet alleen financieel, maar ook maatschappelijk en ecologisch verantwoord waren.

Langzaam ontstond er een nieuw soort concurrentie tussen landen en regio’s: niet om de laagste lonen of de goedkoopste productie, maar om de beste sociale en ecologische voorwaarden. Europa en sommige Amerikaanse staten liepen hierin voorop, terwijl China en India hun eigen versies van sociaal kapitalisme ontwikkelden.

Basisinkomen en Circulaire Economie

Een van de meest ingrijpende veranderingen kwam voort uit de technologische revolutie. Kunstmatige intelligentie en automatisering maakten het mogelijk om meer te produceren met minder menselijke arbeid. Dit leidde in eerste instantie tot onzekerheid en werkloosheid, maar bood in het sociaal kapitalisme de mogelijkheid te komen tot een herwaardering van werk en inkomen.

Progressieve belastingen op extreem vermogen werden wereldwijd ingevoerd, en de opbrengsten hiervan financierden een universeel basisinkomen. Dit gaf mensen de vrijheid om hun eigen pad te kiezen en bracht stabiliteit in de economie. Tegelijkertijd werd de circulaire economie de nieuwe standaard. De verspilling van grondstoffen en de eindeloze productie van wegwerpproducten maakten plaats voor een systeem waarin hergebruik, reparatie en recycling centraal stonden.

De Wereld in 2050: Een Evenwicht tussen Winst en Waarde

In deze nieuwe economie bleef het kapitalisme bestaan, maar het had een andere vorm aangenomen. De meest succesvolle bedrijven waren niet meer degenen die de meeste winst maakten, maar degenen die de meeste waarde creëerden voor de hele samenleving. Bedrijven die dit nog niet deden werden simpleweg afgestraft door de overheden van de landen waar zij actief waren. De EU had een sociaal-kapitalistisch model met strikte regulering en duurzaamheidseisen. De VS hinkte nog even op twee gedachten, maar na verschillende crises ontstond ook daar een hybride systeem waarin staten en bedrijven gezamenlijk de voortrekkers waren van sociaal ondernemerschap. China bleef een economisch powerhouse, door de combinatie van autoritaire controle en kapitalisme in een gevoelig evenwicht.

De transitie naar Kapitalisme 2.0 was een geopolitieke en economische noodzaak. Door een combinatie van crises, maatschappelijke druk en technologische vooruitgang ontstond er een nieuw evenwicht tussen markt en maatschappij, tussen winst en waarde, tussen economie en ecologie.

De toekomst was nog niet perfect, maar veel beter dan verwacht in de jaren ’20 van deze eeuw.

Niet de winst,
maar waarde voor ons allen,
de wereld bloeit op.

Peter van der Wel (12025)

PS: Ben je het eens met de boodschap van deze blog? Post hem op de socials en/of stuur hem door naar een collega of vriend waarvan je denkt dat ze hem ook interessant zullen vinden!  Kreeg je ’m zelf doorgestuurd?  Abonneer je hier gratis op nieuwe blogs.

PPS: Reacties zijn welkom. Je kunt ze mailen naar mijn mailadres.