Wat zal er gebeuren als we binnenkort beschikken over:
- Onbeperkte goedkope schone energie?
- Massaal zelfsturende elektrische auto’s?
- Dagelijkse boodschappen uit de 3D printer?
- Medische toepassingen waardoor we langer en gezonder blijven leven?
En het mooist van alles, wat betekent het als al dit moois ook nog eens tegen steeds lagere kosten beschikbaar komt?
Nieuwe kansen en nieuwe problemen
Als ons eten over 20 jaar uit de printer komt of door robots wordt geproduceerd en als die robots nog veel meer werk gaan overnemen, zullen er vele banen verdwijnen. Niet alleen banen van handarbeiders, ook banen van kenniswerkers. Bijna alle beroepen krijgen hiermee te maken. Het is dan maar zeer de vraag of wij in staat zullen zijn ons snel genoeg aan te passen aan deze snelle en ingrijpende veranderingen.
Nieuwe economische structuren
Het is dan bijvoorbeeld maar zeer de vraag of we er in zullen slagen om economische structuren te ontwikkelen die die nieuwe welvaart eerlijk zullen verdelen. En zelfs als we er van uitgaan dat dit ons zal lukken, zullen heel veel mensen veel minder – of misschien zelfs helemaal niet meer- hoeven te werken voor hun levensonderhoud. Natuurlijk kunnen zij dan andere nuttige of leuke dingen gaan doen. Maar het wegvallen van betaald werk betekent voor veel mensen ook het wegvallen van status, van het gevoel van voldoening, van eigenwaarde, van structuur in hun leven en van de kans bij te dragen aan de samenleving. Allemaal zaken die wij nu ook aan ons werk ontlenen.
Nieuwe banen?
Sommige politici en economen verzekeren ons dat we ons geen zorgen hoeven te maken. Zij veronderstellen dat er wel weer voldoende nieuwe banen zullen worden geschapen. Zij verwijzen dan naar wat er eerder gebeurde tijdens de industriële revolutie en later tijdens de overgang naar de diensteneconomie. Dankzij de industriële revolutie zijn wij nu – in het rijke westen – veel beter af dan onze voorouders.
Tijdsperspectief
In hun verhaal ontbreekt echter het tijdsperspectief. De industriële revolutie vond plaats binnen een tijdbestek van generaties, van meer dan een eeuw. De technologische revoluties van nu vinden plaats binnen een bestek van enkele jaren, hooguit van één of twee decennia. Natuurlijk zullen er nieuwe en vaak ook intellectueel uitdagende banen ontstaan, maar nooit voldoende om iedereen die in de komende 10 jaar zijn baan verliest weer aan een nieuwe baan te helpen. Los daarvan zullen veel van die ontslagen werknemers nooit in staat zijn – ondanks eventuele intensieve her- en bijscholing – om die nieuwe en intellectueel uitdagende banen te kunnen vervullen. Enkele voorbeelden.
Zelfsturende auto’s
Zelfsturende elektrische auto’s kunnen ons veel goeds brengen. Minder verkeersongevallen en files, minder reistijd, minder slijtage aan auto’s, banden en autowegen, minder lawaai en minder energieverbruik. Maar ze kunnen ook heel veel taxichauffeurs, vrachtwagenchauffeurs en bestellers van bezorgdiensten, autoschadeherstellers en monteurs overbodig maken. Zo kunnen de zelfsturende auto’s een ware ontslaggolf veroorzaken.
De maakindustrie
Of neem de maakindustrie. Robots kunnen al heel lang operaties uitvoeren, koeien melken, militaire verkenningen uitvoeren en zelfs schieten, spullen verplaatsen en natuurlijk ook spullen in elkaar zetten. Maar echt ingewikkeld werk of werk in kleine series of juist met veel variatie, bleef nog altijd te moeilijk. Daar waren ze niet flexibel genoeg voor. De nieuwste generatie industriële robots kan dat intussen wel.
Verschuivende productieketens
Ook in China is men daarom nu al bezig om geautomatiseerde robotfabrieken op te zetten. Maar robots zijn hier net zo productief als in China. Ook bij ons zullen robots zich (voorlopig nog) niet aansluiten bij een vakbond en zullen ze zonder klagen 24/7 doorwerken. Nu al zien we de maakindustrie voorzichtig weer terugkeren naar Europa, maar met robots en 3D-printers is het aannemelijk dat de productie weer volledig dicht bij huis zal gaan plaatsvinden. Maar dan wel zonder de banen die er vroeger waren in de industrie.
Kenniswerk
Ook op het gebied van de AI zien we razendsnelle ontwikkelingen. Deze kennissystemen worden steeds beter in het verwerken, analyseren en presenteren van complexe informatie. Laat dit nu net het leeuwendeel uitmaken van het werk van professionals zoals artsen, apothekers, advocaten, accountants, architecten en ambtenaren. Waarschijnlijk blijft een deel van hun werk wel bestaan, bijvoorbeeld omdat het soms toch prettiger is om met een mens te communiceren, maar veel van dit werk zal toch echt naar computers gaan. En die computers zullen maar weinig mensen nodig hebben om hen te helpen.
Arbeidstijdverkorting
Een toekomst met veel minder werk kan grote sociale problemen met zich meebrengen, maar is ook een kans. Waarom moeten we 30, 40 of 60 uur per week werken in een vaak volkomen onnatuurlijke omgeving, of andere zware omstandigheden? Wat als we als we zouden kunnen volstaan met 10 of 15 uur per week en de resterende tijd zouden kunnen doorbrengen op een manier die beter bij ons past? Meer tijd voor zorgtaken, voor onze kinderen, onze ouders, onze naasten en voor onszelf en voor verdere scholing en ontwikkeling?
Slimme oplossingen
De toekomst brengt ons dus veel positiefs, maar ook zorgen. Maar als we slim genoeg zijn om zulke prachtige technologieën te ontwikkelen, moeten we toch ook slim genoeg zijn om onze sociale systemen zo aan te passen dat we de bovengeschetste problemen kunnen oplossen?
© 12015 Peter van der Wel
PS: Stuur deze blog vooral door naar collega’s en vrienden! Kreeg u ’m zelf doorgestuurd? Abonneer u hier gratis
PPS: Wilt u maandelijks als eerste mijn nieuwste blog ontvangen? Geef u hier op voor gratis toezending
