Ooit, heel lang geleden, vertelden onze voorouders elkaar bij het kampvuur of de open haard verhalen. Zo gaven ze kennis en verhalen door van de ene generatie aan de andere en niemand had het over copyright.
Later trokken troubadours langs stad en land om daar hun nieuwtjes en liedjes ten gehore te brengen. Die verhalen en liedjes verzonnen ze niet zelf. Hooguit voegden ze er een persoonlijke noot aan toe, of pasten ze ze aan voor hun publiek. En niemand had het over copyright.
Studenten trokken naar universiteiten waar ze onderricht kregen van hoogleraren die hun kennis ook weer van anderen hadden verkregen. Leerlingen en gezellen trokken naar de werkplaatsen van meester vaklieden om daar van hen het vak te leren.
En als zij zich dan het vak hadden eigen gemaakt, trokken zij op hun beurt ook weer leerlingen aan. Zo ontwikkelde ambachten als meubelmaker, metaalbewerker en schilders zich en zo werden vaardigheden in de loop der tijd doorgegeven en niemand had het over copyright.
Bij sommige beroemde schilderwerken uit die tijd is het zelfs niet duidelijk wiens werk het eigenlijk is. Bekende meesters als Rembrandt of Rubens hadden in hun atelier vaak meerdere gezellen aan het werk, die delen van schilderijen invulden. De één was bijvoorbeeld goed in bloemen, de ander in gezichten, de derde in de plooien van dure stoffen en de vierde in landschappen of wolkenluchten. Van wie is zo’n schilderij dan? Van Rembrandt of Rubens, of van zijn atelier?
Op dit moment is er discussie gaande over kunstmatige intelligentie en de inbreuk die deze zou maken op de rechten van kunstenaars schrijvers schilders, scenaristen en fotografen.
Het gaat dan om programma ’s zoals ChatGPT en Dall-E (zogenaamde generatieve software) die zijn ‘gevoed’ met het halve internet aan teksten en illustraties. Die programma’s zijn in staat om op basis daarvan nieuwe teksten en afbeeldingen te genereren. Van wie zijn nu de rechten op deze nieuw geproduceerde afbeeldingen en teksten? En mogen ze eigenlijk wel bestaande beelden en teksten gebruiken om daarmee nieuwe teksten en beelden te produceren?
Ik denk dat het goed is om deze actuele discussie in een historisch kader te plaatsen en terug te gaan naar de troubadours en meester-gezellen waar ik het eerder over had. Het genereren van nieuwe teksten en beelden op basis van bestaand materiaal is, zo bezien van alle tijden. En hoeveel anders werkt nu zo’n programma zoals ChatGPT of Dall-E? Natuurlijk hebben ze daarvoor eerst het halve internet afgeschuimd. Maar wat is nu het wezenlijke verschil met teksten en beelden die u en ik zouden produceren op basis van de beelden en teksten die we ooit ergens hebben of gelezen?
Stel dat ik (na heel lang oefenen) een schilderij zou kunnen maken In de stijl van Picasso of Van Gogh? Is dat dan een inbreuk op iemands rechten? En stel dat nu ik aan Dall-E vraag om een illustratie te maken in de stijl van deze grote kunstenaars. Maak ik dan inbreuk op iemands rechten? Ja natuurlijk zou het wat anders zijn, als ik mijn schilderij zou proberen te verkopen als een echte Picasso of Van Gogh.
En als ik een verhaal zou schrijven In de stijl van Edgar Allen Poe, Margriet de Moor of Helleen van Royen? Dat kan ik overigens niet, daarvoor schiet mijn literair talent tekort, maar stel dat het zou kunnen? Is dat dan diefstal? En als ChatGPT zo’n verhaal zou schrijven?
En wat als ik eerst de hits beluister van Elvis Presley of John Lennon en dat ik die dan speel op een verjaardagsfeestje? Is dat dan diefstal? En als ik speel op de bijeenkomst van onze buurtvereniging en ik daarvoor betaald zou krijgen? En wat als ik dan een nieuw lied zou bedenken in de stijl van Elvis Presley, is dat een inbreuk op iemands rechten? En aan wie zou ik daarvoor moeten betalen? En zou ChatGPT dan wel moeten betalen als die een nieuw lied zou bedenken en schrijven In de stijl van Elvis Presley of John Lennon? Of een nieuwe compositie In de stijl van Johann Sebastian Bach?
Waarom is daar nu discussie over? Is dat de angst dat schrijvers en illustratoren dadelijk het brood uit de mond zal worden gestoten? Of zit daar de angst achter dat binnenkort ook ons eigen werk als jurist, als accountant, of ambtenaar zal worden overgenomen door zo’n machine? Of is deze hele discussie vooral aangezwengeld door grote Amerikaanse bedrijven die handelen in auteursrechten, copyrights en intellectueel eigendom? Ik weet het niet.
Het doet me wel een beetje denken aan discussies uit de begintijd van de fotografie. Dat werd eerst gezien als ‘mechanische reproductie’ en zou schilders en tekenaars het brood uit de mond stoten. Intussen maken we de hele dag door fotootjes en videootjes en we zijn daar (meestal) heel gelukkig mee.
Volgens mij is het tijd om bij de discussie over intellectueel eigendom terug te gaan naar vroeger tijden en af te stappen van auteursrechten als handelswaar. Generatieve software zoals ChatGPT en Dall-E kan veel en veel sneller dan mensen dat zouden kunnen, nieuwe teksten en nieuwe illustraties genereren. Dat opent tot voor kort ongedachte nieuwe mogelijkheden. Die moeten we benutten tot nut van de gehele mensheid en die moeten we niet laten inperken door bedrijven die van intellectueel eigendom hun bedrijfsmodel hebben gemaakt.
Peter van der Wel (12023)
PS: Stuur deze blog vooral door naar collega’s en vrienden! Kreeg u ’m zelf doorgestuurd? Abonneer u hier gratis
PPS: Reacties zijn welkom. U kunt ze mailen naar mijn mailadres.
