De directe gevolgen van klimaatverandering zijn wel duidelijk. Denk aan de wereldwijd stijgende temperaturen en aan steeds extremer weer. Maar om te begrijpen wat klimaatverandering echt voor ons zal geen betekenen, moeten we verder kijken. Futurologen gebruiken daarvoor de begrippen eerste, tweede en derde orde effecten. Hiermee kun je de mogelijke gevolgen van een bepaald verschijnsel in kaart brengen. Hoe zit dat met klimaatverandering?
Wat Zijn Eerste Orde Effecten?
De eerste orde effecten zijn de directe gevolgen van (in dit geval) klimaatverandering. We kunnen dan denken aan de gevolgen van steeds extremere weersomstandigheden: zware regenval, overstromingen, hittegolven, langdurige droogtes en verwoestende natuurbranden. Deze gevolgen zijn direct zichtbaar. Ze hebben vaak een verwoestend effect op het milieu en op de levens van mensen en dat brengt ons bij de tweede orde effecten.
Tweede Orde Effecten: De Gevolgen van de Gevolgen
De tweede orde effecten zijn minder direct zichtbaar, maar juist deze pakken bij het verschijnsel klimaatverandering vaak zeer nadelig uit. Om maar wat voorbeelden te geven:
- Burgeroorlogen en Vluchtelingen: Bijvoorbeeld de burgeroorlog in Syrië. Tussen 1998 en 2011 leed Syrië onder de ergste droogte in 900 jaar, mede veroorzaakt door klimaatverandering. Dit leidde tot mislukte oogsten en massale migratie naar de steden. Dat leidde weer tot oplopende sociale spanningen, wat weer bijdroeg aan de oorlog.
- Mensenhandel: In de Ganges Delta in India zorgt de stijgende zeespiegel regelmatig voor overstromingen, wat daar extreme armoede veroorzaakt. Mensenhandelaren maken hier misbruik van door jonge meisjes en jongens te ronselen voor sekswerk of voor werk als ‘kindslaaf’.
- Stijgende Prijzen: Volgens recent onderzoek van de Europese Centrale Bank zal de wereldwijde inflatie als gevolg van klimaatverandering de komende jaren jaarlijks met 1 procent extra stijgen. Voedselprijzen kunnen zelfs met 3 procent extra stijgen, met verdere uitschieters vooral in Afrika en Latijns-Amerika.
Derde Orde Effecten: De Gevolgen, van de Gevolgen, van de Gevolgen
De derde orde effecten zijn de indirecte gevolgen van de gevolgen. Deze gevolgen van de gevolgen van de gevolgen treden doorgaans op in complexe sociale systemen en dat maakt ze moeilijk te voorspellen. Enkele voorbeelden:
- Huisvesting: Klimaatrampen zoals megabranden en overstromingen, vernietigen vaak niet alleen woningen, maar maken soms ook hele gebieden onbewoonbaar. De nieuwe woningen die na zo’n ramp worden gebouwd, zijn dan meestal duurder en stijgende huizenprijzen leiden weer tot gentrificatie en ongelijkheid op de woningmarkt.
- Micro-organismen: Hogere temperaturen maken dat allerlei micro-organismen kunnen emigreren naar voorheen koelere streken. Denk aan malaria, dengue, lyme, het west-Nijl-virus en zika die allen oprukken naar steeds Noordelijkere streken. Nog gevaarlijker zijn schimmels die gewend raken aan steeds hogere temperaturen tot aan de menselijke lichaamswarmte toe en dan allerlei gevaarlijke ziekten kunnen veroorzaken.
- Groeiende sociale ongelijkheid: Door hittegolven worden klaslokalen zonder airconditioning soms te heet om in te leren. Doordat dit vooral speelt in armere gebieden vergroot dit ongelijkheid door lagere leerprestaties in het onderwijs.
Sociale Instabiliteit
Klimaatverandering heeft dus niet alleen invloed op onze leefomgeving en ons gedrag, maar ook op onze systemen zoals gezondheidszorg- of onderwijssystemen. Daarmee hebben ze ook (in)direct invloed op de fundamenten van onze samenleving. De sociale instabiliteit als gevolg van klimaatverandering kan zelfs democratieën ondermijnen. Een uitgebreid onderzoek gepubliceerd in Nature Climate Change beschrijft 467 gevallen waarin klimaateffecten aantoonbaar de sociale samenhang in samenlevingen hebben ondermijnd.
Hoe Kunnen We Ons Voorbereiden?
Voor beleidsmakers zijn hier twee belangrijke lessen. Ten eerste kunnen we met de instrumenten uit de futurologie zoals toekomstwielen, toekomstkegels en het model van de complexe adaptieve systemen, de mogelijke tweede en derde orde gevolgen vroegtijdig in kaart brengen. Dit helpt beleidsmakers om zich tijdig voor te bereiden op wat er kan komen. Ten tweede moeten ze veerkrachtige systemen ontwerpen die zich kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden en in staat zijn om onverwachte schokken op te vangen.
Klimaatverandering is dus veel meer dan alleen extreem weer. Het beïnvloedt (bijna) elk aspect van ons leven, van de huizen waarin we wonen tot de prijzen die we betalen voor ons voedsel. Om de uitdagingen die klimaatverandering ons stelt aan te kunnen, is het niet alleen nodig om bewust te zijn van de bredere gevolgen daarvan, maar ook om verder vooruit te plannen en veerkrachtige systemen te bouwen.
Peter van der Wel (12024)
PS: Stuur deze blog vooral door naar collega’s en vrienden! Kreeg u ’m zelf doorgestuurd? Abonneer u hier gratis
PPS: Reacties zijn welkom. U kunt ze mailen naar mijn mailadres.
