We staan aan de vooravond van een sprong in onze economische evolutie – geen ‘kwantumsprong’, maar een fundamentele verschuiving van tijdperk. De opkomst van generatieve AI laat zien dat niet alleen handen, maar ook hoofden geautomatiseerd kunnen worden. Denk aan systemen die juridische adviezen opstellen, medische verslagen analyseren of beleidsnota’s schrijven. Voor organisaties betekent dat efficiëntie en kostenbesparing. Maar wat verliezen we als werk vooral wordt herleid tot economische input? We riskeren een samenleving waarin betrokkenheid, empathie en ambachtelijkheid structureel worden ondergewaardeerd – simpelweg omdat ze niet in spreadsheets passen.
Iedereen praat nu over AI – terecht. Maar op de korte termijn staat ons iets minstens zo ingrijpends te wachten: de opkomst van de arbeidsrobot. Van humanoïde robots. Dat is iets totaal anders dan eerdere golven van automatisering. Deze nieuwe generatie robots is geen sciencefiction meer. Ze lopen, kijken, denken mee en bewegen zich soepel tussen mensen. Geen vastgeschroefde fabriekshulpjes, maar collega’s die je een hand kunt geven. Ze kunnen zich aanpassen aan onze omgeving, met mensen communiceren en taken oppakken zonder dat elke stap vooraf hoeft te worden ingevoerd.
Van productieplicht naar menselijke vrijheid
Werk was lang de toegangspoort tot bestaanszekerheid, status en deelname aan de samenleving. Maar die poort is smal geworden. Te veel mensen doen werk dat hen ongelukkig maakt – geestdodend, eentonig of ronduit ongezond. Soms lijkt het alsof onze systemen rond werk zijn ontworpen om mensen afhankelijk te houden in plaats van hen te bevrijden. Natuurlijk: werk is méér dan alleen een productiefactor. Het draagt bij aan persoonlijke groei, sociale verbondenheid en betrokkenheid bij de samenleving. Maar juist daarom is het pijnlijk dat zóveel mensen werk doen dat hen leegzuigt in plaats van verrijkt. De arbeidsrobot biedt ons de kans om dat te doorbreken.
Als robots het werk doen dat wij niet meer hoeven te doen, kunnen we eindelijk toe naar iets belangrijkers: een samenleving waarin je waarde niet meer afhangt van je baan, maar van wat je bijdraagt als mens. Denk aan de rol die je speelt als ouder, buur, verzorger, maker of vriend. Werk hoeft dan niet langer centraal te staan. Dat vraagt om een mentale omslag. We moeten durven loslaten dat waarde altijd via arbeid moet worden verdiend.
Robots in de praktijk: van fabriek naar samenleving
Deze nieuwe generatie arbeidsrobots is al volop in beweging. In magazijnen vullen ze schappen bij. In de zorg assisteren ze artsen. In keukens snijden ze groenten. Op bouwplaatsen dragen ze materialen. En dat is nog maar het begin. Overal waar deze robots per uur goedkoper zijn dan mensen, is de keuze voor werkgevers eenvoudig.
Wat hen uniek maakt, is dat ze zich kunnen aanpassen aan menselijke omgevingen én interacties. Daarmee worden ze een breekijzer voor verandering. Want als zij het werk doen dat wij niet meer hóeven te doen, dan kunnen wij onze tijd anders gaan invullen – met dingen die er echt toe doen.
De transitie naar een menseconomie
Het is tijd voor een ander economisch model – een economie waarin technologie in dienst staat van mensen, en niet andersom. Waarin bestaanszekerheid niet gekoppeld is aan productiviteit, maar aan het feit dat je mens bent. Waarin zorg, tijd, aandacht en duurzaamheid centraal staan. Ik noem dat de menseconomie: een economie die draait om bloei, niet om arbeidsplicht.
Dat vraagt om een herinrichting van onze instituties – van het belastingstelsel tot de sociale zekerheid, van onderwijs tot werkgeverschap. Het vraagt om een samenleving waarin vrije tijd geen beloning is na een carrière, maar een recht midden in je leven. Waarin we zorg, nabijheid en creativiteit serieus nemen – als volwaardige vormen van waarde.
Een uitnodiging tot verbeelding
Ik schrijf dit niet als technofiel, maar als toekomstdenker en econoom. In mijn boeken, zoals Economie voor Wereldverbeteraars en De Goede Toekomst, onderzoek ik hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin welzijn boven winst gaat. Automatisering is daarin geen bedreiging, maar een bondgenoot – zolang we haar niet alleen bedrijfseconomisch inzetten, maar ook sociaal en politiek doordenken.
Dus laten we niet wachten tot AI en robots ons werk overnemen. Laten we zélf het initiatief nemen om werk opnieuw te definiëren. Niet om ons mens-zijn in te leveren, maar om het eindelijk serieus te nemen.
Peter van der Wel (12025)
PS: Ben je het eens met de boodschap van deze blog? Post hem op de socials en/of stuur hem door naar een collega of vriend waarvan je denkt dat ze hem ook interessant zullen vinden! Kreeg je ’m zelf doorgestuurd? Abonneer je hier gratis op nieuwe blogs.
PPS: Reacties zijn welkom. Je kunt ze mailen naar mijn mailadres.
PPS: Dit artikel verscheen ook in het augustus nummer van The Optimist