Een terugblik uit 2050
Eind 20e en begin 21e eeuw draaide het hyperkapitalisme op volle toeren. Nieuwe technologie creëerde ongekende rijkdom, de economie bloeide en de globalisering bood eindeloze mogelijkheden. Maar onder de oppervlakte broeide iets. De maatschappelijke samenhang verdween, de sociale ongelijkheid nam toe en klimaatverandering werd een steeds grotere bedreiging. Terwijl de meeste mensen zich nog vastklampten aan het oude systeem, werd het voor een groeiende minderheid steeds duidelijker: zo konden we niet doorgaan.
Toch kwam de verandering niet zomaar. De politiek was gevangen in kortetermijndenken en de invloed van machtige belangengroepen. Maar zoals de geschiedenis vaker heeft laten zien, zijn het crises die de loop van de geschiedenis bepalen. En dit leidde uiteindelijk tot een fundamentele transformatie van het kapitalisme zoals we dat tot die tijd kenden.
De Crises Die Alles Veranderden
Geen revolutie begint zonder een schok. Eind jaren ’20 werd de wereld geconfronteerd met een combinatie van crises die niet langer te negeren was. Klimaatrampen troffen steeds meer landen: overstromingen, droogtes en bosbranden legden de kwetsbaarheid van onze economie bloot. Tegelijkertijd begon de impact van kunstmatige intelligentie en robotisering zich in volle hevigheid te laten voelen. Miljoenen banen verdwenen, terwijl de rijkdom zich nog meer concentreerde bij een kleine bovenlaag.
De geopolitieke breuklijnen deden uiteindelijk het economische systeem fundamenteel veranderen. De concurrentie tussen de grootmachten China, de Verenigde Staten werd scherper, waarbij de Europese Unie, Rusland en India hun eigen weg zochten. Internationale samenwerking kwam steeds meer onder druk te staan. Dit leidde tot de vraag welk economisch systeem de toekomst zou bepalen.
China’s Staats Kapitalisme vs. Westers Sociaal Kapitalisme
China speelde een sleutelrol in deze transitie. Het land had al eerder bewezen dat staatsgeleide kapitalistische planning efficiënt kon zijn. Met enorme investeringen in groene technologieën en infrastructuur had China een aanzienlijke voorsprong opgebouwd in sectoren als elektrische voertuigen, AI, biotech en vooral duurzame energie. Maar dit ging gepaard met autoritaire controle en een surveillance-economie.
De Verenigde Staten bevonden zich intussen in een existentiële worsteling. Terwijl het bedrijfsleven bloeide en de grote ondernemingen miljarden verdienden aan AI en automatisering, steeg de sociale ongelijkheid verder. De polariserende politiek van de toenmalige president Trump dreef de binnenlandse spanningen verder op de spits.
De Europese Unie positioneerde zich intussen als voortrekker van een meer ethisch en duurzaam kapitalisme. In de nasleep van meerdere crises – van de financiële crisis tot de pandemieën en klimaatrampen– ontwikkelde Europa een beleid waarin sociale rechtvaardigheid, groene investeringen en fair-trade de norm werden. De EU trok bedrijven aan door een combinatie van innovatie, milieureguleringen en haar sterke sociale basis. Ook multinationals pasten zich elders aan de Europese standaarden aan, simpelweg omdat ze de enorme Europese markt niet konden negeren.
Na het presidentschap van Trump was men in de Verenigde Staten de politieke verdeeldheid moe, en ontstond ook daar de bereidheid tot sociaal-economische hervormingen. Een basisinkomen werd aanvankelijk op kleine schaal getest en daarna op bredere schaal ingevoerd. De VS hadden de oude laissez-faire benadering onder Trump al verlaten en kozen nu ook voor een model waarin regulering en sociale vangnetten centraal stonden.
De Strijd om Grondstoffen en Energie
Ondertussen verloor Rusland steeds meer invloed. Lange tijd had het zijn enorme grondstoffenvoorraden, olie, gas, en mineralen gebruikt als geopolitiek wapen. Maar met de dalende vraag naar fossiele brandstoffen en de snelle opkomst van hernieuwbare energiebronnen, verloor Rusland steeds meer economische invloed.
India werd de opkomende macht in deze geopolitieke dynamiek. De explosieve bevolkingsgroei en een razendsnel digitaliserende economie, maakten India een nieuwe supermacht. Het land had al decennia fors geïnvesteerd in groene energie en digitale infrastructuur en dat betaalde zich nu uit. Hoewel India bleef worstelen met zijn kastensysteem met zijn sociale ongelijkheid en bureaucratie, koost ook India voor een hybride model: een private sector met overheidsstimulansen voor duurzaamheid en sociale inclusie.
Het Ontstaan van het Sociaal Kapitalisme
Dankzij deze geopolitieke concurrentie evolueerde de wereldeconomie naar een model dat beter bestand was tegen de uitdagingen van de 21e eeuw. Het Sociaal Kapitalisme. In dit model draait het niet om het maximaliseren van winst, maar om het maximaliseren van brede welvaart voor zoveel mogelijk mensen. Overheden voerden daartoe belastinghervormingen door die duurzame en sociale ondernemingen bevoordeelden. Ook grote investeerders richten zich daardoor steeds meer op bedrijven die niet alleen financieel, maar ook maatschappelijk en ecologisch verantwoord waren.
Dit leidde tot een nieuw soort concurrentie tussen landen en regio’s: niet om de laagste lonen of de goedkoopste productie, maar om de beste sociale en ecologische voorwaarden.
Basisinkomen en Circulaire Economie
De snelle technologische ontwikkelingen maakten de komst van het sociaal kapitalisme mogelijk. Dankzij de razend snelle ontwikkelingen in kunstmatige intelligentie en robotisering werd het mogelijk om met steeds minder menselijke arbeid, steeds meer te produceren. Dit leidde in eerste instantie tot onzekerheid en werkloosheid, maar bood in het sociaal kapitalisme de mogelijkheid te komen tot een herwaardering van werk en inkomen.
Wereldwijd werden progressieve belastingen op extreem vermogen ingevoerd, en de opbrengsten hiervan financierden een universeel basisinkomen. Dit gaf steeds meer mensen de vrijheid hun eigen pad te kiezen en het bracht stabiliteit in de economie. Tegelijkertijd, en zeker zo belangrijk, werd de circulaire economie de nieuwe standaard. De verspilling van grondstoffen en de eindeloze productie van wegwerpproducten maakten plaats voor een systeem gericht op hergebruik, reparatie en recycling.
De Wereld in 2050: Een Evenwicht tussen Winst en Waarde
In deze nieuwe economie bleef het kapitalisme bestaan, maar in een geëvolueerde vorm. De meest succesvolle bedrijven waren niet meer degenen die de meeste winst maakten, maar degenen die de meeste waarde creëerden voor de hele samenleving. Bedrijven die dit nog niet deden werden simpelweg afgestraft door de overheden van de landen waar zij actief waren. De EU had het voortouw genomen bij dit sociaal-kapitalistisch model met strikte regulering en duurzaamheidseisen. De VS hinkte nog even op twee gedachten, maar na verschillende crises ontstond ook daar een sociaal kapitalistisch systeem waarin staten en bedrijven gezamenlijk de voortrekkers waren van sociaal ondernemerschap. China bleef een economisch powerhouse, zeker toen het de naweeën van haar autoritaire controle had overwonnen.
De transitie naar Sociaal Kapitalisme was een geopolitieke en economische noodzaak. Door een combinatie van crises, maatschappelijke druk en dankzij de technologische vooruitgang ontstond er een nieuw evenwicht tussen markt en maatschappij, tussen winst en waarde, tussen economie en ecologie.
De wereld was nog niet perfect, maar veel beter dan de meeste mensen hadden verwacht in de jaren ’20 van deze eeuw.
Niet de winst centraal,
maar waarde voor ons allemaal,
de wereld bloeit op.
Peter van der Wel (12025)
PS: Ben je het eens met de boodschap van deze blog? Post hem op de socials en/of stuur hem door naar een collega of vriend waarvan je denkt dat ze hem ook interessant zullen vinden! Kreeg je ’m zelf doorgestuurd? Abonneer je hier gratis op nieuwe blogs.
PPS: Reacties zijn welkom. Je kunt ze mailen naar mijn mailadres.
