We leven in een tijd waarin we dagelijks profiteren van technologie die ooit als angstaanjagend werd gezien. De stoommachine bedreigde het vakmanschap, elektriciteit zou huizen in brand zetten, en de eerste treinen waren volgens sommigen te snel voor het menselijk lichaam. En nu herhaalt de geschiedenis zich. De nieuwste technologie — kunstmatige intelligentie — roept opnieuw instinctieve angsten op. Niet omdat AI vandaag gevaarlijk is, maar omdat het iets raakt dat dieper gaat dan feiten of cijfers: ons mensbeeld.
De menselijke reflex
Wanneer een systeem taal beheerst, redeneringen kan vormen of ideeën kan genereren, voelt dat anders dan een machine die alleen fysieke arbeid overneemt. Evolutionair gezien letten we op alles wat slim lijkt. Intelligentie was al honderdduizenden jaren een signaal dat we te maken hebben met een mogelijke vijand — of bondgenoot. AI doorbreekt dat oude onderscheid. Het lijkt mensachtig, maar ís het niet. Het is een tool met menselijke eigenschappen. En precies dat verwart ons brein.
Angst voor statusverlies
Daarnaast schuurt AI tegen iets wat we nooit eerder uit handen hebben gegeven: denkwerk. Als een machine teksten schrijft, ontwerpt, ontzorgt of analyseert, komt de vraag op: wat blijft er dan voor mij over? Niet als baan, maar als identiteit. Technologie die fysieke arbeid overneemt, tast zelden ons zelfbeeld aan. Technologie die cognitieve taken overneemt, doet dat wel.
Die reactie is begrijpelijk, maar grotendeels irrationeel. Nog nooit in de geschiedenis heeft technologie ertoe geleid dat we minder betekenisvol werden; wel dat werk veranderde, verschoven en uiteindelijk menselijker werd.
Een wereld die te snel beweegt
Nieuwe technologie roept vooral angst op wanneer ze sneller gaat dan onze instituties. AI is opeens overal tegelijk, onzichtbaar en niet tastbaar. Er is geen duidelijke machine die je kunt aanwijzen als oorzaak, geen fabriek die de rook uitstoot. Daardoor voelt de verandering moeilijker te reguleren, moeilijker te begrijpen en misschien wel moeilijker te vertrouwen.
Maar snelheid is niet hetzelfde als oncontroleerbaarheid. Andere sectoren — energie, biotech, luchtvaart — zijn ook complex en toch succesvol ingebed in wetgeving, normen en toezicht. Dat hoeft met AI niet anders te zijn.
Een cultureel script vol doemdenken
Dat veel mensen AI associëren met gevaar komt ook doordat onze cultuur decennialang hetzelfde verhaal vertelde: intelligente systemen worden gevaarlijk zodra ze te slim worden. HAL 9000, Skynet, The Matrix — dat zijn de beelden waarmee generaties zijn opgegroeid. En verhalen zijn krachtiger dan statistieken. Ze maakten een ongrijpbare technologie voorstelbaar, maar wel op de meest pessimistische manier.
Maar de werkelijkheid is banaler
AI is geen bewust wezen, geen autonome kracht en geen actor met een eigen agenda. Het is een patroonmachine: een krachtig stuk gereedschap dat op grote schaal taal, kennis en logica toegankelijk maakt. Voor de meeste mensen zal AI een toevoeging worden zoals internet dat was: een onmisbaar hulpmiddel dat de productiviteit verhoogt, informatie democratiseert en ons leven gemakkelijker maakt.
De angst is dus reëel, maar niet rationeel. Ze weerspiegelt onzekerheid over verandering, niet over de technologie zelf.
De keuze die voor ons ligt
We kunnen de reflex volgen die elk tijdperk kende: eerst wantrouwen, later accepteren. Of we kunnen nu al kiezen voor een volwassen benadering: AI niet idealiseren, maar ook niet demoniseren. Erkennen dat de risico’s echt zijn — misinformatie, machtsconcentratie, ongelijkheid — maar dat het grootste risico niet de technologie is, maar het ontbreken van visie en regie.
Zoals altijd gaat vooruitgang niet vanzelf. Ze vraagt om politiek, publiek debat, democratische keuzes en vooral: verbeeldingskracht.
De kern
AI is niet het einde van menselijke waarde, maar het begin van een nieuwe fase in onze menselijke vermogens. Angst is begrijpelijk, maar geen goede raadgever. Wat we nodig hebben, is richting. En dat begint met het besef dat technologie de wereld zelden slechter maakt — tenzij we weigeren de toekomst actief vorm te geven.
Peter van der Wel (12025)
PS: Ben je het eens met de boodschap van deze blog? (Re)post hem op de socials en/of stuur hem door naar een collega of vriend waarvan je denkt dat ze hem ook interessant zullen vinden! Kreeg je ’m zelf doorgestuurd? Abonneer je hier gratis op nieuwe blogs.
PPS: Reacties zijn welkom. Je kunt ze mailen naar mijn mailadres.