Het grootste obstakel bij het nadenken over de toekomst zit in ons eigen hoofd. Ons brein zit vol blinde vlekken en vooroordelen die het moeilijk maken om objectief naar de toekomst te kijken. Dit verschijnsel wordt in de psychologie ook wel cognitieve bias genoemd. Het zijn deze denkfouten die ervoor zorgen dat we voortdurend veranderingen onderschatten, overschatten of soms volledig negeren.
Negatief Nieuws: Aantrekkelijk en Misleidend
Een veelvoorkomende denkfout is onze neiging om slecht nieuws te overdrijven of juist weg te drukken. Evolutionair gezien is dat niet zo vreemd: duizenden jaren geleden was alertheid op gevaar een kwestie van overleven. De mensen die dachten dat het geritsel in de struiken onschuldig was, werden opgegeten door sabeltandtijgers. Dit overlevingsmechanisme werkt vandaag de dag nog steeds, maar in een compleet andere context.
Media spelen hierbij een versterkende rol. Slecht nieuws trekt aandacht en verkoopt beter dan positieve verhalen. Een vliegtuigongeluk haalt het nieuws, maar het feit dat er dagelijks miljoenen mensen veilig vliegen, komt nooit in het nieuws. Zo ontstaat een vertekend beeld van de werkelijkheid. Dit geldt niet alleen voor vliegreizen, maar ook voor alle aspecten van de toekomst, van klimaatverandering tot nieuwe technologie.
Hier-en-nu-bijziendheid
Een andere belangrijke denkfout is wat ik wel hier-en-nu-bijziendheid noem. We focussen ons op wat dichtbij is, zowel in tijd als in plaats. Ook dat leidt tot verkeerde inschattingen. Stel dat er net een vliegtuigongeluk in het nieuws was, Dan overschatten we allemaal de kans op een nieuw ongeluk. Vooral als dat ongeluk dichtbij gebeurde, bijvoorbeeld in Nederland in plaats van India.
Deze focus op het hier en nu beperkt ons vermogen om toekomstige veranderingen te begrijpen. Denk bijvoorbeeld aan de smartphone. Twintig jaar geleden waren er nog geen smartphones. Vandaag de dag zijn ze onmisbaar. Maar hoeveel mensen hebben echt stilgestaan bij de vraag hoe we over twintig jaar zullen communiceren? De kans is groot dat we er van uitgaan dat de smartphone nog steeds dominant zal zijn, terwijl technologische innovaties razendsnel gaan.
Waarom Ons Brein Ons Voortdurend Op het Verkeerde Been Zet.
De menselijke geest is een fantastische voorspellingsmachine. Met minimale informatie kunnen we al redelijk goed inschatten hoe de wereld om ons heen zich zal gaan gedragen. Toch maken we daarbij voortdurend cruciale fouten. Dat komt doordat ons brein informatie verwerkt op manieren die niet altijd logisch of rationeel zijn. Hier zijn een paar veelvoorkomende denkfouten die ons denken beïnvloeden:
- Selectieve waarneming: We zien wat we verwachten of hopen te zien, zelfs als dat niet klopt.
- Bevestigingsvooroordeel: We hechten meer waarde aan informatie die onze bestaande overtuigingen ondersteunt en negeren informatie die daartegenin gaat.
- Overwaardering van het heden: Een kleine pijn nu voelt zwaarder dan grotere problemen in de toekomst.
- Fixatie op eigen ervaringen: Problemen die we zelf hebben meegemaakt voelen belangrijker dan bedreigingen die we nog niet kennen.
De Gevolgen voor Toekomstdenken
Deze biases hebben grote gevolgen voor hoe we naar de toekomst kijken. Ze maken het moeilijk om veranderingen te zien of juist om hun impact te relativeren. Kijk bijvoorbeeld eens naar deze oude foto’s van de bekendmaking van een nieuwe paus. In 2005 zie je nauwelijks mensen met telefoons, terwijl in 2013 een zee van smartphones het plein domineert. Deze snelle verandering illustreert hoe moeilijk het is om toekomstige innovaties te voorspellen.
Wat Kunnen We Hieraan Doen?
Het vervelende is dat zelfs als je je bewust bent van deze denkfouten, je er gevoelig voor blijft. Ze zitten diep verankerd in onze manier van denken. Daarom heeft de futurologie een aantal hulpmiddelen ontwikkeld om objectiever te kijken. Door gebruik te maken van technieken zoals scenario-analyse en trendonderzoek, kun je deze mentale valkuilen deels ontwijken.
Het begint echter met je bewust te zijn van de beperkingen van je eigen denken. Vraag je bij elk toekomstbeeld af: welke aannames maak ik? Ben ik selectief in de informatie die ik gebruik? En hoe kan ik mezelf uitdagen om verder te kijken dan mijn eigen vooroordelen?
Het is geen eenvoudige taak, maar het is wel essentieel. Als we willen bouwen aan een betere toekomst, moeten we eerst onze eigen denkfouten onder ogen zien.
Peter van der Wel (12018)
PS: Vond je deze blog interessant? Stuur hem dan door naar collega’s en vrienden waarvan je denkt dat ze hem ook interessant zullen vinden! Kreeg je ’m zelf doorgestuurd? Abonneer je hier gratis
PPS: Reacties zijn welkom. Je kunt ze mailen naar mijn mailadres.
