De meesten van ons zijn het erover eens dat wij nu voor complexe vraagstukken staan die groter zijn dan wij als mensheid ooit – of in ieder geval generaties lang – hebben meegemaakt. Denk aan de vluchtelingenproblematiek, de economische ongelijkheid, of de klimaatproblematiek
Toch vragen maar weinig mensen zich af waar we dan naartoe willen. In plaats van een beeld te hebben van de gewenste toekomst, verkeren de meesten van ons, politici, burgers en kiezers, momenteel in verwarring. We weten vooral wat we niet willen, maar niet waar we dan wel naar toe willen. Dit leidt tot een onduidelijk en steeds meer gepolariseerd speelveld. Deze onzekerheid is naar mijn mening de diepere oorzaak achter de huidige maatschappelijke onvrede en onrust.
Debat in plaats van dialoog
De politiek blijkt steeds minder goed in staat om de grote complexe vraagstukken van deze tijd aan te pakken. Dit heeft veel te maken met de manier waarop wij de politieke besluitvorming organiseren. Deze wordt steeds meer gedomineerd door de volgende verkiezingen of zelfs de volgende peilingen. Wat weer leidt tot een politieke cultuur die meer is gericht op concurrentie en debat dan op samenwerking en dialoog. Of neem de budgettering mechanismes. Deze zijn veel te rigide en te verkokerd om snel te kunnen inspelen op nieuwe en complexe uitdagingen. Verder gaat het in de politiek ook nog eens meer om het beschermen van belangen dan om het samen vormgeven van de gewenste toekomst.
Hier-en-nu bijziendheid
Al met al is er in de politiek te weinig oog voor de langere termijneffecten. Politici gaan meer uit van beelden uit het heden, of zelfs het verleden, dan van beelden uit de toekomst. Zo’n hier-en-nu-bijziendheid leidt hooguit tot kleine, marginale veranderingen, terwijl de bovengenoemde grote maatschappelijke uitdagingen juist vragen om drastische stappen.
Hoe kunnen we de politieke besluitvorming meer toekomstgericht maken? Dat begint met beelden van de toekomst. Daarin bestaan grote verschillen. Sommige mensen hebben een optimistische houding ten aanzien van de toekomst en andere juist een pessimistische. Er zijn mensen die geloven dat vroeger alles beter was en dat teruggaan naar vroeger veel van onze problemen zou oplossen. Anderen vertrouwen juist weer op nieuwe technologische doorbraken om alle problemen op te lossen. Sommige mensen overschatten voortdurend de snelheid en omvang van de toekomstige veranderingen, terwijl anderen deze juist weer onderschatten. En dan is er ook nog eens op allerlei manieren angst en achterdocht geslopen in het denken over de toekomst. Hele volksstammen geloven in allerlei complottheorieën. Sommige mensen geloven zelfs dat alles waar we vroeger voor stonden verloren is of binnenkort verloren zal gaan.
Hoe kun je nu als besluitvormer in de politiek omgaan met al deze verschillende opvattingen over de toekomst en zo de politieke besluitvorming meer toekomstgericht maken?
Positieve visies nodig
Hier kan de futurologie te hulp komen. Futurologen hebben namelijk ervaring met het expliciet maken en verduidelijken van de verschillen in opvattingen over de toekomst. Futurologen zijn in staat om deze onzekerheden, angsten en tegenstellingen om te zetten in positieve visies die mensen kunnen motiveren en verandering teweeg kunnen brengen. Dat doen ze door een breed gevoerde dialoog te organiseren over al die verschillende visies (of het ontbreken daarvan) op de toekomst.
Zo kunnen zij helpen deze opvattingen te vertalen naar toekomstvisies. En die zijn (anders dan onze minister-president ooit zei) ook in de politiek essentieel. Politici (en andere leken) zien toekomstvisies vaak als vage beelden, of als illusies met weinig praktische waarde, maar toekomstvisies zijn krachtige hulpmiddelen om opvattingen over de toekomst te mobiliseren en om te zetten in positieve, toekomstgerichte acties. We kunnen immers allemaal wel verschillende opvattingen hebben over de toekomst, maar om keuzes te kunnen maken over onze gewenste toekomst hebben we wel een visie nodig op die toekomst.
Verschillende smaken versterken elkaar
Futurologen beschikken over de instrumenten om in een interactief proces samen met de verschillende deelnemers te zoeken naar wenselijke toekomsten en naar een routekaart daarheen. In de vele visietrajecten die ik heb mogen begeleiden, heb ik ervaren dat verschillende inbrengen, houdingen en visies elkaar daarbij niet in de weg staan. Integendeel; net als bij een goed gerecht versterken de verschillende smaken elkaar en vullen ze elkaar aan. Het verrassende daarin is dan dat denken vanuit de toekomst allerlei vaak onoverbrugbaar lijkende verschillen doet verdwijnen. Uiteindelijk willen we namelijk (bijna) allemaal hetzelfde. Een betere toekomst voor ons allemaal.
De einduitkomst van een geslaagd visietraject is dan ook veel meer dan de som der delen. Het is een inspirerend beeld van een gezamenlijke toekomst, of beter nog: Van een toekomst die van ons allemaal is. Anders zouden we er wel eens geen kunnen hebben.
Peter van der Wel (12018)
PS: Stuur deze blog vooral door naar collega’s en vrienden! Kreeg u ’m zelf doorgestuurd? Abonneer u hier gratis
PPS: Reacties zijn welkom. U kunt ze mailen naar mijn mailadres.
