Lang, heel lang geleden werd internet gezien als een groot anarchistisch, wild west netwerk, waarop iedereen in de grootst mogelijke anonimiteit kon rondstruinen. Je kon er elke gewenste pseudo-identiteit aannemen en tot in de diepste donkere krochten alle – al dan niet illegale – informatie opzoeken of chatten met mede-subversievelingen of perverselingen.
Anonimiteit bestaat niet
Tegenwoordig weten we wel beter. Via de cookies op uw harde schijf, via uw IP adres, via unieke identificatienummers in allerhande softwareprogramma’s of ingebakken in uw hardware kunnen uw de gangen op internet gedetailleerd worden gevolgd. Bij elke sitebezoek laat u allerhande informatie achter. Via de archieven kan nog vele jaren worden nagegaan wat u ooit heeft gezegd in een digitale discussie. Het koppelen van bestanden levert nog veel meer informatie over u op. Wat was uw koopgedrag? Wat was u surfgedrag? Wat waren uw informatievragen? Koppel dat aan andere beschikbare informatie, laat er een stukje datamining op los en je krijgt (bijna) alleszeggende persoonsprofielen.
Dat brengt mij op enkele prangende vragen. Bestaat er eigenlijk nog wel anonimiteit op internet? Kun je via technische middelen (anonimous remailers, encryptie etc.) je anonimiteit nog wel bewaren? Is anonimiteit eigenlijk wel gewenst op internet? Moeten we anonimiteit op internet wel of niet mogelijk maken? Wat is de parallel tussen de on-line en de off-line wereld?
Willen we bijvoorbeeld dat mensen in staat zijn, anoniem informatie te verspreiden op internet? Denk aan racistische of terroristische informatie of informatie die een zware inbreuk betekenen op andermans persoonlijke levenssfeer? Denk hierbij aan het onderhouden van een website met terroristische of racistische informatie. Dit kan een eigen website zijn, maar ook een gratis subdomein op bijvoorbeeld een blogsite. We kunnen hierbij ook denken aan het plaatsen van anonieme informatie in nieuwsgroepen of op websites met bijvoorbeeld een gastenboek of het anoniem verzenden van mails met zulke ongewenste boodschappen.
Offline en online
De parallel met de offline wereld verheldert dan veel, maar gaat helaas niet altijd op. Offline (dus op papier) kun je vrij eenvoudig anonieme brieven verzenden. Maar anonieme spam is online al een stuk moeilijker te verzenden! Maar willen we wel dat mensen altijd volledig anoniem moet kunnen zijn? Of alleen soms en alleen in bepaalde gevallen. Willen we dat politieke dissidenten in zeg Cambodja of China anoniem toegang moeten kunnen krijgen tot internet? Deze vragen zijn niet eenvoudig en zeker niet eenduidig te beantwoorden. Ik wil in dit hoofdstukje toch per toepassing en per probleemgebied proberen dit vraagstuk te tackelen. Dit brengt mij bij vijf toepassingen.
- e-mail: mag de burger, een bedrijf anoniem berichten versturen?
- surfen: mag de burger anoniem een website bezoeken en mag hij daar ook anoniem informatie achterlaten?
- websites beheren: mag een website anoniem beheerd worden?
- chatten: is het wenselijk dat iemand volledig anoniem kan chatten?
- virtuele werelden: mag iemand volledig anoniem een virtueel persoon aanmaken en zich daarmee uitleven in een virtuele wereld zoals Second Life of Habba Hotel?
- transacties: mag de burger/consument anoniem transacties doen op het internet?
Email
Via anomious remailers, gratis emailadressen of zelfs wegwerpemailadressen, of via een internetcafé kun je een afzender van e-mail zich moeilijk traceerbaar maken. Dat lijkt dan op het verzenden van een ouderwetse anonieme brief. Die verstuur je ook zonder afzender. Wat nu als iemand op deze manier regelmatig dreigbrieven of smaadbrieven ontvangt? Ook off-line willen we dan dat de afzender kan worden opgespoord. Zeker als deze brieven ook nog eens bij de buren worden bezorgd. Willen we dat de afzender van dat soort mail dan volledig ontraceerbaar of onkenbaar blijft? Of zou er voor dit soort uitzonderingssituaties een opsporingsmogelijkheid moeten bestaan waar bijvoorbeeld de opsporingsinstanties gebruik van kunnen maken?
Surfen
Surfen op het web heeft als offline parallel, de mogelijkheid om anoniem een boek te lezen in de bibliotheek of anoniem een boek te kopen in een boekwinkel. Willen we dat online informatie opzoeken, altijd anoniem moet kunnen blijven? Ook als het om levensgevaarlijke informatie gaat. Bijvoorbeeld hoe je een vuile kernbom moet maken, of een levensgevaarlijk virus?
Online is er bij het surfen ook soms nog de mogelijkheid op een bezochte site informatie achter te laten. Willen we dat dit ook anoniem kan? De offline parallel is dan het achter laten van teksten op prikborden of muren en andere plekken in de openbare ruimte. Willen we dat ook offline toestaan? De problematiek doet ook denken aan de volgende toepassing, het beheren van een website.
Websites beheren
Het is mogelijk via internet een domeinnaam te claimen en een website op een server in te richten ergens in een anoniem buitenland. Daar moet je echter voor betalen en zo is de eigenaar met enige moeite altijd wel traceerbaar. Het is echter ook mogelijk anoniem een gratis homepage in te richten op sites zoals Facebook of Google+. Willen we dat iedereen daar zomaar allerlei anonieme subversieve informatie op kan zetten? Dit heeft eigenlijk geen echte pendant in de offline wereld. Zelfs het vermenigvuldigen en verspreiden van vlugschriften en schotschriften is altijd nog traceerbaar tot de persoon die ze uitdeelt.
Chatten
Sommige chatrooms doen meer denken aan darkrooms dan aan gezellige kletskamertjes. De vraag is dan, en wat dan nog? Moet er geen plek zijn waar mensen virtueel hun lusten kunnen botvieren? Helaas zijn er vele voorbeelden van zulke digitale anonieme discussiefora, chatboxen en nieuwsgroepen, waarbij misbruik heeft geleid tot de sluiting van de voorziening. Hoe voorkom je, of bestrijdt je zulk misbruik?
Virtuele werelden
Het anoniem rondlopen in virtuele werelden doet wat problematiek betreft denken aan de vragen die behandeld zijn onder anoniem chatten. In het volgende hoofdstuk wil ik ingaan op de functie van virtuele werelden als virtuele vrijplaatsen, dus hou ik het voorlopig even bij bovenstaande constatering.
Transacties
In de offline wereld kun je als je wilt anoniem aankopen doen en betalen. In de sexshop, in het café, of nog anoniemer in de sigarettenautomaat. Online is dat een stuk moeilijker. Er bestaat anoniem virtueel geld (bitcoins) maar het gebruik is technisch nog erg ingewikkeld en de waarde is erg onzeker. Willen we dat deze mogelijkheid ook op internet beschikbaar komt?
Vervolgvragen
Dit brengt mij tot de volgende vragen. Is absolute anonimiteit op internet gewenst? En is een verbod op absolute anonimiteit gewenst? Gebaseerd op de voorbeelden hiervoor kom ik tot het volgende voorlopige antwoord. Er zou een mogelijkheid moeten zijn, om wel anoniem te blijven, maar tegelijkertijd wel kenbaar. Dat laatste houdt in dat je wel anoniem opereert, maar dat in bijzondere gevallen de bevoegde instanties in staat moeten zijn ingeval van misbruik de overtreder te traceren.
Dit brengt mij dan op twee logische vervolgvragen. Bestaan er effectieve manieren om anonimiteit te waarborgen en omgekeerd, zijn er effectieve manieren om een verbod op anonimiteit te kunnen handhaven? Deskundigen hebben mij verzekerd dat deze methoden bestaan. Nooit absoluut betrouwbaar, maar wel tot op grote hoogte. Wel rijzen er dan meteen weer nieuwe vragen op. Waar wordt de verantwoordelijkheid dan gelegd? Bij de serviceprovider of eigenaar van de website? Bij de netwerkaanbieder? Een derde instantie? En wie moet daar voor betalen? De overheid? De internetgebruiker? De dienstenaanbieder? Kort en goed, er is dus genoeg, om verder te onderzoeken.
Peter van der Wel (2003/2014)
PS: Vond u deze blog nuttig of interessant? Deel hem dan met uw Linkedin relaties, Twitter volgers, of mail hem door naar uw beste klanten, collega’s of vrienden. Naar iedereen die u een duwtje wilt geven om de geweldige kansen te benutten die de toekomst ons biedt.
