Soms kondigt men mij niet aan als futuroloog maar als trendwatcher. Logisch misschien, want veel mensen gooien deze twee beroepen op een hoop. Ondanks de fundamentele verschillen. Want het extrapoleren van het verleden is echt iets heel anders dan nadenken over onverwachte en nog ongedachte toekomsten.
Want wat is een trend? Een trend is een patroon van geleidelijke verandering waarin zich iets ontwikkelt in een bepaalde richting. Tot zover de definitie. Het gaat dus om een patroon, niet om iets incidenteels. Het gaat om iets geleidelijks. Dus niet iets heel plotselings. En het gaat om een ontwikkeling in een bepaalde richting. Omhoog, omlaag of warmer of kouder. Denk aan de vergrijzing in Nederland of de steeds warmere zomers.
Omdat een trend zich hoogstwaarschijnlijk ook in de toekomst zal voortzetten, kun je aan de hand van trends uitspraken doen over de toekomst. Dat is dus wat trendwatchers doen. Ze voorspellen dat we weer meer gaan cocoonen, nog meer online gaan kopen of dat we in fabrieken steeds meer robots gaan gebruiken.
Wildcards en andere onverwachte gebeurtenissen
Aan het voorspellen op basis trends kleven echter enkele fundamentele bezwaren. Zo houden trends geen rekening met ‘wildcards’ en andere onverwachte gebeurtenissen. Wildcards zoals het recente corona gebeuren, of de verkiezing van Trump, hebben invloed op allerlei ontwikkelingen, van de groei van de wereldhandel tot aan de macht van China in de wereld.
Naarmate je verder in de toekomst komt, neemt de kans op dit soort wildcards toe en dat maakt het doortrekken van trends steeds gevaarlijker. Zo voorspelde de Times in het jaar 1900 bijvoorbeeld dat de straten van steden als New York en Londen omstreeks 1930 bedekt zouden zijn met meer dan een meter paardenmest. De krant had daarbij geen rekening gehouden met de doorbraak van de paardloze koets, de automobiel.
Er kleeft nog een gevaar aan het doortrekken van trends. Als je een trend als losstaand verschijnsel bestudeert, volg je als het ware een losse draad en zie je niet welke krachten er achter en onder die trend werkzaam zijn.
Megatrends
Kijken we als voorbeeld eens naar een trend op wereldschaal. De afnemende beschikbaarheid van zoet water op veel plekken in de wereld is helaas een zogenaamde megatrend. Andere megatrends zijn de klimaatverandering, de achteruitgang van de biodiversiteit, en de voortgaande verstedelijking waardoor nu al meer dan de helft van de wereldbevolking in steden woont.
Al deze trends staan echter niet los van elkaar. We zien meer extreem weer – zoals langdurige droogte – door klimaatverandering. Daardoor trekken – vooral in Afrika en Azië – mensen weg van het platteland naar de almaar uitdijende steden, waar de luchten soms bruin zien van de smog. De megatrends op het gebied van water, voedsel en energie haken zelfs dusdanig op elkaar in, dat men ook wel spreekt van de water-voedsel-energie-nexus.
Tegenbewegingen
Door deze verknoping beïnvloeden deze trends elkaar onderling. Het zou best wel eens kunnen zijn dat door groeiende watertekorten of groeiende bevolkingsverplaatsingen allerlei tegenbewegingen op gang komen. Sterker nog: overal in de wereld zijn mensen hard bezig deze negatieve trends om te buigen om zo een nieuwe, duurzamere werkelijkheid te creëren.
Trends reflecteren het verleden
En dan is er nog een derde meer principieel bezwaar. Trends zijn altijd een reflectie van het verleden. Ze zijn immers gebaseerd op gegevens uit het verleden. Ze lokken daardoor uit dat je het verleden extrapoleert naar de toekomst, in plaats van dat het stimuleert om met nieuwe ideeën en inzichten te komen. En zoals ik aan het begin al opmerkte; het extrapoleren van het verleden is echt iets heel anders dan nadenken over onverwachte en nog ongedachte toekomsten.
Trendwatchers worden daarom wel eens vergeleken met blinden die met hun stok rondtastend een weg proberen te vinden in de nog in duisternis gehulde toekomst.
Kaartenmakers
Maar futurologen dan? Die doen toch ook trendonderzoek? Jawel. Maar in de futurologie gebruiken we trends en trendonderzoek als één van de instrumenten om de mogelijke toekomsten in kaart te brengen.
Als je trendwatchers zou vergelijken met blinden, zou je futurologen eerder moeten vergelijken met kaartenmakers. Futurologen brengen de mogelijke toekomsten in kaart.
© Peter van der Wel (12020)
