“Het is eenvoudiger om je het einde van de wereld voor te stellen dan het einde van het kapitalisme”. Of zoals de voormalige Britse Premier Margareth Thatcher ooit zei: “There is no alternative”. Wat kan er nog komen na het kapitalisme? Chinees staatskapitalisme? Russische pseudo democratie? Of gewoon de grote kladderadatsch? Oorlog, ineenstortende systemen, uit de hand lopende klimaatverandering en complete volksverhuizingen?
Good old Marx
Maar waarom zouden we het kapitalisme weg willen doen? Van alle bestaande systemen is het immers op zijn minst het minst slechte. We moeten het wel hoognodig van een aantal kwalijke kanten ontdoen. En dan kunnen we te rade gaan bij good old Marx. Wat had hij te zeggen over het einde van het kapitalisme?
Om te beginnen had hij het over de voortschrijdende Verelendung en Vervreemding . Die zouden dan op termijn moeten leiden tot de ineenstorting van het systeem waarbij de productiemiddelen (het kapitaal) in handen van de arbeiders zouden komen. Het communisme.
Digitalisering maakt einde aan schaarste
Misschien had Marx gelijk en gaat dat ooit nog eens gebeuren. Alleen had hij één ding niet voorzien: De digitalisering van de productie en de consumptie. Digitale productie (en consumptie) zet een heleboel economische wetmatigheden op zijn kop. Niet-digitale producten zijn per definitie schaars. Als ik materiële producten vervaardig, heb ik voor ieder nieuw materieel product nieuwe grondstoffen nodig. Bij digitale producten ligt dat heel anders. Wil ik een nieuwe kopie van een digitaal product, dan hoef ik alleen maar op de copy-knop te drukken en heb ik een praktisch onbeperkt aantal nieuwe kopieën. In de digitale wereld bestaat daardoor nauwelijks schaarste.
Die schaarste gaat helemaal verdwijnen als we door de verdergaande digitalisering dadelijk ook nog eens geen schaarste meer hebben aan arbeid. Verdergaande robotisering, automatisering en kunstmatige intelligentie zullen de komende jaren heel veel banen overbodig gaan maken. Nu kunnen we natuurlijk wel weer nieuw werk gaan verzinnen voor al die mensen die niet meer echt nodig zijn, maar we zouden ook kunnen kiezen voor verdergaande arbeidstijdverkorting. Daarover later meer.
Vrijwel gratis en onbeperkte energie
Schaarste aan energie is er nu nog wel. Daar heb ik het in mijn blogs al vaker overgehad. Maar als de bestaande ontwikkeling doorzet (en waarom niet?) dan komen wij over pakweg 10-20 jaar in een situatie van bijna onbeperkte energie die ook nog eens vrijwel gratis is. Alweer een vorm van schaarste die dan is opgeheven.
Binnen 30 jaar, dat is dus één generatie, zal de schaarste zoals we die nu in de economie kennen dan zijn opgelost. Dat stelt ons dan in staat op de kwalijke kanten van het huidige kapitalistische systeem op te heffen. Wat moet er dan veranderen?
- Respecteer de grenzen van de natuur. De mens is niet de heerser over de natuur, maar onderdeel ervan. De natuur heeft ons niet nodig, wij hebben de natuur nodig. Daaruit volgt de noodzaak van zo min mogelijk menselijk ingrijpen in de natuurlijke processen op aarde en het scheppen van maximale ruimte voor de andere levende wezens in onze biosfeer.
- Van bruto nationaal product naar bruto nationaal geluk. We hebben geen consumentenparadijs nodig (het kapitalisme) of een arbeidersparadijs (het communisme) maar een paradijs voor ons allemaal. We zijn namelijk allemaal veel meer dan alleen maar werknemer en consument. We zijn ook lid van een gezin, van een familie, van vriendengroepen, van verenigingen, van gemeenschappen. We houden er ook van om dingen in onze vrije tijd te doen. We hebben onze hobby’s, onze passies, we willen graag zorgen voor onze naasten, voor ons huishouden en zo kan ik nog een tijdje doorgaan. Het systeem dient daar ook de ruimte voor te geven. Geluk zit niet zozeer in nog meer spullen of nog meer consumeren. Geluk zit vooral in immateriële zaken. Zoals veiligheid, verbondenheid, liefde en vertrouwen. Geluk zit overigens ook in zelf spullen maken of recyclen.
- Meer vrijheid dan onder het kapitalisme of het communisme of om het even welke dictatuur. Angst voor honger, ziekte, geweld en inkomensverlies staat heel veel geluk in de weg. Wat we daarom nodig hebben is keuzevrijheid van de basisvoorzieningen (Maslow). Dan kan best via het prijsmechanisme maar wel op basis van ‘true pricing’ . Hier hoort dan logischerwijs een basisinkomen bij voor iedereen.
De toekomst mag dan moeilijk te voorspellen zijn, hij is zeker maakbaar. De beste manier om de toekomst te voorspellen is immers om hem zelf te maken. Laten we met zijn allen de toekomst maken die wij nodig hebben als mensheid en die wij ook verdienen. Laten wij de handen uit de mouwen steken!
© Peter van der Wel (12020)
PS: Wilt u steeds als eerste mijn nieuwste blog ontvangen? Geef u hier op voor gratis toezending
